Normlar Hiyerarşisi – Hukuka Giriş (Hukuk Başlangıcı) Kapsamlı Ders Notları
Hukuk düzeni içerisinde farklı kaynaklardan çıkan birçok norm (kural) bulunmaktadır. Ancak bu normlar arasında karşılıklı uyumun sağlanabilmesi için belirli bir öncelik sırası olması gerekir. Bu öncelik sırasına normlar hiyerarşisi (normlar piramidi) denir. Hukuk sisteminin düzenli işlemesi ve normların çelişmemesi için bu yapı son derece önemlidir.
Bu derste, normlar hiyerarşisinin tanımı, unsurları, anayasa yargısı ile ilişkisi ve Türkiye’deki uygulanış biçimi detaylı şekilde anlatılacaktır.
⚖️ Normlar Hiyerarşisi Nedir?
📌 Normlar hiyerarşisi, hukuk kurallarının geçerlilik ve üstünlük sırasına göre düzenlenmiş sistematik yapısını ifade eder. Her norm, kendisinden üstte yer alan norma aykırı olamaz. Aykırılık hâlinde, alt norm geçersiz sayılır veya iptal edilir.
🧱 Normlar Hiyerarşisinin Amacı
- Hukuk kurallarının çatışmasını önlemek
- Hukuki güvenliği sağlamak
- Devlet organlarının yetkilerini sınırlandırmak
- Normların geçerlilik temellerini belirlemek
- Anayasal denetimi mümkün kılmak
🏛️ Türkiye’de Normlar Hiyerarşisi
Aşağıdaki sıralama, geçerlilik bakımından en üstten en alta doğru normları göstermektedir:
1. Anayasa
- Devletin temel hukuk belgesidir.
- Tüm kanun, tüzük, yönetmelik ve işlemler Anayasa’ya uygun olmak zorundadır.
- Anayasa Mahkemesi, Anayasa’ya aykırı kanunları iptal edebilir.
2. Uluslararası Antlaşmalar (Temel Haklara İlişkin Olanlar)
- Anayasa m.90/son uyarınca, temel hak ve özgürlüklere ilişkin uluslararası antlaşmalar kanunlara üstün sayılır.
- Diğer uluslararası antlaşmalar ise kanunlarla aynı düzeydedir.
3. Kanunlar
- TBMM tarafından çıkarılır.
- Anayasa’ya aykırı olamaz.
- Hiyerarşide uluslararası temel antlaşmalardan sonra gelir.
4. Cumhurbaşkanlığı Kararnameleri
- 2017 Anayasa değişikliğiyle yürütme yetkisi Cumhurbaşkanına geçti.
- Yasama alanına girmeyen konularda çıkarılabilir.
- Kanun varsa uygulanmaz; ancak kanun yoksa geçerlidir.
5. Tüzükler (Artık yürürlükte değil – 2011 sonrası fiilen kaldırılmıştır)
- Bakanlar Kurulu tarafından çıkarılırdı.
- Kanunların uygulanmasını göstermek amacıyla hazırlanırdı.
6. Yönetmelikler
- Bakanlıklar, kamu kurumları ve idareler tarafından çıkarılır.
- Hem kanunlara hem de Cumhurbaşkanlığı kararnamelerine uygun olmalıdır.
7. Genelgeler ve Tebliğler
- Yürütme organına ait idari düzenlemelerdir.
- Yalnızca ilgili idareye bağlı olan personel ve işlemleri bağlar.
- Normatif güçleri sınırlıdır.
📌 Normlar Arası İlişki
🔹 Geçerlilik İlişkisi:
Bir normun geçerli olabilmesi için kendinden üstteki norma aykırı olmaması gerekir.
🔹 Yorum İlişkisi:
Alt normlar, üst normlara uygun şekilde yorumlanmak zorundadır.
🔹 Uygulama Önceliği:
Çatışma durumunda, üst norm uygulanır. Alt norm geçersiz sayılır veya iptal edilir.
⚖️ Anayasa Mahkemesi ve Normlar Hiyerarşisi
- Anayasa Mahkemesi, kanunların ve Cumhurbaşkanlığı kararnamelerinin Anayasa’ya uygunluğunu denetler.
- Eğer bir norm Anayasa’ya aykırı ise, iptaline karar verilir.
- Bu sistem, hukuk devletinin teminatıdır.
🔍 Normlar Hiyerarşisinin Önemi
- Hukuk devleti ilkesinin işlerliğini sağlar.
- Keyfî yönetimi önler.
- Vatandaşın hak ve özgürlükleri korunur.
- Yasama, yürütme ve yargı arasında yetki çatışmalarını engeller.
- Her devlet organı kendi sınırlarında hareket eder.
🧭 Özet Tablo: Türkiye’de Normlar Hiyerarşisi
| Sıra | Norm Türü | Düzenleyici Organ |
|---|---|---|
| 1 | Anayasa | Türkiye Büyük Millet Meclisi |
| 2 | Temel haklara dair uluslararası antlaşma | TBMM + Cumhurbaşkanı onayı |
| 3 | Kanun | TBMM |
| 4 | Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi | Cumhurbaşkanı |
| 5 | Yönetmelik | Bakanlıklar, kamu kurumları |
| 6 | Genelge/Tebliğ | İdari makamlar (ör. bakanlıklar) |
📝 OSMY Tarzı 10 Test Sorusu: Normlar Hiyerarşisi
- Aşağıdakilerden hangisi Türkiye’de en üst normdur?
A) Kanun
B) Tüzük
C) Anayasa
D) Cumhurbaşkanlığı kararnamesi
E) Yönetmelik
✅ Cevap: C - Anayasa’ya aykırı bir kanun hakkında hangi işlem yapılır?
A) Uygulanır
B) Geriye yürütülür
C) Anayasa Mahkemesi tarafından iptal edilir
D) Yönetmelikle düzeltilir
E) Genelgeyle geçersiz sayılır
✅ Cevap: C - Temel haklara ilişkin uluslararası antlaşmalar ile kanunlar çatışırsa hangisi uygulanır?
A) Kanun
B) Tüzük
C) Genelge
D) Uluslararası antlaşma
E) Yönetmelik
✅ Cevap: D - Cumhurbaşkanlığı kararnameleri hangi durumda uygulanmaz?
A) Anayasa’da yer alıyorsa
B) Yönetmelikten üstteyse
C) Aynı konuda bir kanun varsa
D) Uluslararası hukuk düzenliyorsa
E) Bakanlıkça iptal edildiyse
✅ Cevap: C - Aşağıdakilerden hangisi normlar hiyerarşisinin en alt basamağındadır?
A) Kanun
B) Yönetmelik
C) Genelge
D) Cumhurbaşkanlığı kararnamesi
E) Anayasa
✅ Cevap: C - Normlar hiyerarşisine göre, kanunlar hangi norma uygun olmak zorundadır?
A) Tüzük
B) Genelge
C) Anayasa
D) Yönetmelik
E) Kararname
✅ Cevap: C - Yönetmelikler kimler tarafından çıkarılır?
A) TBMM
B) Anayasa Mahkemesi
C) Cumhurbaşkanı
D) Bakanlık ve kamu kurumları
E) Danıştay
✅ Cevap: D - Anayasa’ya uygunluk denetimini hangi organ yapar?
A) Yargıtay
B) Danıştay
C) TBMM
D) Anayasa Mahkemesi
E) Sayıştay
✅ Cevap: D - Normlar hiyerarşisinin varlık amacı nedir?
A) Bürokratik işlemleri artırmak
B) Hukuki güvenliği zayıflatmak
C) Kanunların önceliğini kaldırmak
D) Normlar arasında düzen ve denge sağlamak
E) Bireysel düzenlemeleri zorlaştırmak
✅ Cevap: D - Aşağıdakilerden hangisi anayasa ile çelişen bir düzenlemedir ve geçersiz sayılır?
A) Uluslararası antlaşma
B) Kanun
C) Anayasa değişikliği
D) Mahkeme kararı
E) Yönetmelik
✅ Cevap: B
📎 Tüm hukuk ders notlarına ulaşmak için:
👉 https://www.gokhanyagmur.com.tr/category/hukuk-ders-notlari/
✉️ Hazırlayan: Avukat Gökhan Yağmur – 0542 157 06 34
🌐 www.gokhanyagmur.com
