Atatürk’e Hakaret Suçu ve Cezası: 5816 Sayılı Kanuna Göre Yasal Düzenleme, Yargıtay Kararları ve Uygulama
Atatürk’e Yönelik Suçlar Nelerdir?
Atatürk’e Hakaret Suçu – Türkiye Cumhuriyeti’nin kurucusu Mustafa Kemal Atatürk’ün hatırasına yönelik eylemler, özel bir yasa olan 5816 sayılı Atatürk Aleyhine İşlenen Suçlar Hakkında Kanun kapsamında suç sayılmakta ve cezai yaptırımlara bağlanmaktadır. Bu kanun, Atatürk’ün manevi şahsiyetini ve hatırasını koruma amacı taşımaktadır.
5816 Sayılı Kanun Kapsamında Suç Sayılan Eylemler
Kanun; sözlü, yazılı veya fiili eylemlerle işlenebilen iki temel suç tipi belirlemiştir:
1. Atatürk’ün Hatırasına Hakaret Suçu – Atatürk’e Hakaret Suçu
Atatürk’e hakaret, özellikle günümüzde dijital platformlar üzerinden sıklıkla gündeme gelmektedir. Sosyal medya mecraları olan Twitter, Instagram ve Facebook gibi ortamlarda yapılan açıklamalar bu kapsama girebilir. Kanuna göre:
Atatürk’ün hatırasına alenen hakaret eden veya söven kişiler bir yıldan üç yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır.
Bu suçun basın-yayın yoluyla veya kamuya açık yerlerde işlenmesi halinde cezada artırıma gidilmektedir.
2. Atatürk’ü Temsil Eden Yapılara Zarar Verme Suçu – Atatürk’e Hakaret Suçu
Mustafa Kemal Atatürk’ü simgeleyen heykel, büst, anıt gibi yapılar ya da kabrine yönelik olarak gerçekleştirilen tahrip etme, kırma, bozma veya kirletme fiilleri de suç teşkil etmektedir. Bu eylemlere ilişkin kanundaki hüküm şöyledir:
Atatürk heykellerine veya mezarına zarar veren kişi, bir yıldan beş yıla kadar ağır hapis cezası ile cezalandırılır.
Suçun Toplu Olarak İşlenmesi ve Cezai Artırım -Atatürk’e Hakaret Suçu
Kanunun ikinci maddesi, suçun ağırlaştırıcı koşullarını düzenler:
- Eğer bu suçlar birden fazla kişi tarafından, toplu halde veya kamuya açık bir şekilde işlenirse, verilecek ceza yarı oranında artırılır.
- Özellikle Atatürk’ü temsil eden yapılara yönelik suçların zor kullanılarak işlenmesi veya buna teşebbüs edilmesi halinde, ceza bir kat artırılarak uygulanır.
Başkalarını Suça Teşvik Edenler de Cezalandırılır
Atatürk aleyhine işlenen bu suçlara teşvik eden kişiler de asıl failler gibi sorumlu tutulmakta ve aynı cezaya tabi tutulmaktadır. Böylelikle yalnızca eylemi gerçekleştiren değil, o eylemi özendiren ya da kışkırtan kişiler de hukuken hesap verir.
Atatürk’ün Hatırasına Hakaret Suçu ve Bu Suçun Cezası
Türkiye Cumhuriyeti’nin kurucusu olan Gazi Mustafa Kemal Atatürk’ün manevi şahsiyetine yönelik hakaret içeren söz veya davranışlar, özel bir yasa kapsamında suç olarak düzenlenmiştir. Bu bağlamda, Atatürk’ün hatırasına hakaret suçu, hem 5237 sayılı Türk Ceza Kanunu’nun 130. maddesinde genel olarak, hem de 5816 sayılı özel kanunun 1. maddesinde özel bir düzenleme ile ele alınmıştır.
Atatürk’e Hakaret Suçunun Niteliği
Bu suç türü, kast ile işlenebilen bir suçtur. Failin amacı ya da saikinin ne olduğu değil, Atatürk’ün manevi hatırasına yönelik hakaret niteliği taşıyan bir davranışta bulunması yeterlidir. Yani kişi, hangi düşünceyle hareket ederse etsin, eğer bu hareket Atatürk’e sövme ya da hakaret niteliği taşıyorsa suç oluşmuş kabul edilir.
Atatürk’ün Hatırasına Hakaret Suçu Nasıl İşlenir?
Bu özel suç iki şekilde gerçekleşebilir:
1. Somut Fiil ve Olgularla Hakaret – Atatürk’e Hakaret Suçu
Atatürk’ün geçmişine ilişkin somut ve küçük düşürücü isnatlarda bulunmak, örneğin onun şahsına yönelik yolsuzluk ithamları yöneltmek, bu suçu oluşturur. Örnek vermek gerekirse; “Atatürk devlet malını zimmetine geçirdi” şeklindeki beyanlar, somut isnat içeren ve Atatürk’ün manevi değerini küçültmeye yönelik nitelikte olduğu için suç sayılır.
Yargıtay 11. Ceza Dairesi’nin 2009/5144 sayılı kararında da belirtildiği üzere, bu tür fiillerin hakaret kastı ile yapılması gerekir. Failin, Atatürk’ün şahsını hedef alarak olumsuz bir yargı oluşturma niyeti taşıması yeterlidir.
2. Soyut ve Küfür Niteliğindeki Sözlerle Sövme
Atatürk’ün hatırasına yönelik hakaretin ikinci biçimi ise soyut ifadelerle hakaret edilmesidir. “Aptal, kişiliksiz, zavallı” gibi genel ve küçültücü ifadeler kullanmak veya Atatürk’ün bir resmine tükürmek gibi davranışlar bu kapsama girer. Bu durumda da failin sövme kastı ile hareket etmesi gerekir.
Aleniyet Şartı ve Uygulamadaki Önemi – Atatürk’e Hakaret Suçu
5816 sayılı Kanun’un uygulanabilmesi için fiilin alenen işlenmiş olması şartı aranmaktadır. Ancak burada yalnızca birkaç kişinin olaya şahit olması yetmez; olayın belirlenemeyen sayıda kişi tarafından görülme veya işitilme olasılığının olması gereklidir. Bu anlamda sosyal medya platformları (Twitter, Facebook, Instagram vb.) üzerinden yapılan paylaşımlar genellikle aleniyet şartını karşılar.
Bununla birlikte aleniyetin oluşması için eylemin kalabalık ortamda gerçekleştirilmesi değil, başkaları tarafından duyulma ya da görülme ihtimalinin bulunması yeterlidir. Bu yönüyle 5816 sayılı Kanun’un aleniyet kriteri, TCK’daki bazı suçlardan daha geniş yorumlanabilmektedir.
Atatürk’ün Hatırasına Hakaret Suçunun Yaptırımı
Bu suça ilişkin ceza, 5816 sayılı Kanun’un 1/1 maddesinde açıkça belirtilmiştir:
Atatürk’ün hatırasına alenen hakaret eden veya söven kişiye 1 yıldan 3 yıla kadar hapis cezası verilir.
Fiil basın-yayın yoluyla, toplu olarak veya kamuya açık alanlarda işlenirse, cezada artırıma gidilir. Ayrıca bu fiili işlemeye başkalarını teşvik eden kişiler de asli fail gibi sorumlu tutulur.
Suçun İnternette İşlenmesi – Atatürk’e Hakaret Suçu
Atatürk’e hakaret suçları özellikle dijital ortamda sıklıkla gündeme gelmektedir. Twitter, Facebook, Instagram gibi mecralarda yapılan paylaşımlar da bu suça vücut verebilir. 5816 sayılı Kanun, internet ortamında işlenmeyi ayrıca cezayı artırıcı bir neden olarak düzenlememiştir. Ancak aleniyet zaten suçun bir unsuru olduğundan, internet üzerinden yapılan hakaretlerde doğrudan bu madde kapsamında yargılama yapılabilir.
Atatürk’ü Temsil Eden Heykel, Büst, Anıt ve Mezarına Zarar Verme Suçu
Mustafa Kemal Atatürk’ün manevi şahsiyetini temsil eden heykel, büst, anıt (abide) ve mezarına yönelik saldırılar, 5816 sayılı Atatürk Aleyhine İşlenen Suçlar Hakkında Kanun kapsamında suç olarak kabul edilmiştir. Bu koruma, yalnızca sözle veya yazıyla hakareti değil; Atatürk’ü simgeleyen fiziksel yapıların korunmasını da içermektedir.
Heykel, Büst ve Anıtlara Yönelik Saldırılar Hangi Eylemleri Kapsar?
Kanun kapsamında suç teşkil eden eylemler detaylandırılmıştır. Her biri farklı biçimde zarara neden olsa da tamamı cezai yaptırım gerektiren davranışlar arasında yer almaktadır:
Tahrip Etme – Atatürk’e Hakaret Suçu
Atatürk’e ait bir heykel, büst veya anıtı kısmen hasar görecek şekilde kasıtlı olarak zarar vermek, tahrip etme kapsamında değerlendirilir. Bu fiil, genellikle darbe, yakma veya ezme gibi doğrudan fiziksel müdahaleleri içerir.
Kırma – Atatürk’e Hakaret Suçu
Heykelin ya da büstün belirli bir kısmını parçalara ayırmak, koparmak veya ana gövdeden ayırmak kırma fiilini oluşturur. Örneğin heykelin bir uzvunu kırmak veya parçalamak bu kapsamda suç teşkil eder.
Bozma – Atatürk’e Hakaret Suçu
Atatürk’ü temsil eden yapıların orijinal amacına uygun kullanımını imkânsız hale getirecek şekilde zarar verilmesi bozma anlamına gelir. Yapının işlevini kaybetmesine neden olan her türlü tahribat bu suça dahildir.
Kirletme – Atatürk’e Hakaret Suçu
Heykel ya da anıtın üzerine yazı yazmak, resim çizmek, afiş veya etiket yapıştırmak gibi eylemler kirletme suçu olarak değerlendirilir. Fiziksel bütünlüğe zarar verilmese dahi yapının manevi değerine zarar verilmiş olur.
Atatürk’ün Mezarı ve Anıtlarına Zarar Vermenin Cezai Sonuçları
5816 sayılı Kanun’un 1. maddesinin ikinci fıkrasında bu suçun cezası açık şekilde belirtilmiştir:
Atatürk’ü temsil eden heykel, büst, anıt veya mezarına zarar veren kişi, 1 yıldan 5 yıla kadar ağır hapis cezası ile cezalandırılır.
Bu ceza miktarı, hem caydırıcılık sağlamak hem de Atatürk’ün manevi şahsiyetine ve Türk milletinin ortak değerlerine yönelik saygısızlığın önüne geçmek amacıyla belirlenmiştir.
Atatürk Aleyhine İşlenen Suçlarda Cezayı Artıran Haller Nelerdir?
5816 sayılı Atatürk Aleyhine İşlenen Suçlar Hakkında Kanun, Atatürk’ün manevi şahsiyetini ve simgesel değerlerini korumayı amaçlarken, bu suçların bazı durumlarda daha ağır cezalandırılmasını da öngörmektedir. Kanunun 2. maddesi, cezayı artırıcı nitelikteki halleri açıkça düzenlemiştir.
Cezayı Artıran Haller – Atatürk’e Hakaret Suçu
Aşağıdaki durumlarda mahkeme, verilecek hapis cezasını belirli oranlarda artırmakla yükümlüdür:
- Birden fazla kişinin birlikte suç işlemesi durumunda, cezada yarı oranında artış uygulanır.
- Kamuya açık alanlarda (örneğin AVM, okul, toplu taşıma, cami gibi yerlerde) işlenen fiiller için ceza yine %50 oranında artırılır.
- Basın, yayın organları veya sosyal medya aracılığıyla işlenen suçlarda da cezai yaptırım yarı oranında yükseltilir.
- Suçun zor kullanılarak işlenmesi ya da zorla işlenmesine teşebbüs edilmesi durumunda, verilecek ceza bir kat artırılır.
- Zincirleme suç hükümleri uyarınca, suç birden fazla kez işlenmişse ceza 1/4 ile 3/4 arasında artırılabilir.
Atatürk Aleyhine İşlenen Suçlarda Alternatif Yaptırımlar
Adli Para Cezasına Çevrilme İhtimali – Atatürk’e Hakaret Suçu
Eğer mahkeme tarafından hükmolunan hapis cezası 1 yıl veya daha az ise, bu ceza adli para cezasına çevrilebilir. Bu durum, genellikle ilk kez suç işleyen ve cezası alt sınırdan tayin edilen kişiler açısından geçerlidir.
Hükmün Açıklanmasının Geri Bırakılması (HAGB) – Atatürk’e Hakaret Suçu
HAGB, sanık hakkında verilen hükmün belirli bir denetim süresi içinde açıklanmayarak sonuç doğurmamasını sağlayan bir kurumdur. Suçun cezası 2 yıl veya altında kaldığında, mahkeme HAGB kararı verebilir. Bu durumda kişi ceza almış olsa da denetim süresince yeni bir suç işlemediği takdirde mahkumiyet kararı hiçbir şekilde uygulanmaz.
Cezanın Ertelenmesi – Atatürk’e Hakaret Suçu
Mahkeme, hükmedilen hapis cezasının 2 yıl veya daha az olması halinde cezayı şartlı olarak erteleyebilir. Bu durumda kişi fiilen cezaevine girmez, belirlenen süre boyunca denetim altında tutulur.
Kamu Davasının Açılmasının Ertelenmesi
Ceza Muhakemesi Kanunu’nun 171/2. maddesi uyarınca, cumhuriyet savcısı bazı durumlarda kamu davası açmak yerine bunu 5 yıl süreyle erteleyebilir. Bu sadece Atatürk’ün hatırasına alenen hakaret suçu için geçerlidir. Atatürk’ün heykel, büst veya mezarına zarar verme gibi suçlar için bu yol uygulanmaz.
Şikayet Süresi ve Zamanaşımı
Şikayete Tabi Olmayan Suçlar – Atatürk’e Hakaret Suçu
Atatürk aleyhine işlenen suçlar, şikayete bağlı değildir. Yani savcılık, herhangi bir başvuru olmaksızın bu suçları resen soruşturabilir. Ayrıca mağdur tarafın şikayetten vazgeçmesi, yargılamayı sona erdirmez.
Dava Zamanaşımı Süresi – Atatürk’e Hakaret Suçu
Bu suçlara ilişkin dava zamanaşımı süresi 8 yıldır. Suçun işlendiği tarihten itibaren bu süre içinde dava açılmaz veya dava sonuçlandırılmazsa düşme kararı verilir.
Uzlaşma Kurumu Bu Suçlar İçin Uygulanabilir mi?
Hayır. Uzlaşma, mağdur ve fail arasında anlaşmaya dayalı bir çözüm yöntemidir. Ancak Atatürk aleyhine işlenen suçlar uzlaşma kapsamı dışındadır. Dolayısıyla uzlaştırma prosedürüne başvurulamaz.
Görevli Mahkeme Hangisidir?
Atatürk’ün hatırasına hakaret veya simgesel yapılarına zarar verme suçlarında yargılama görevi, asliye ceza mahkemelerine aittir.
Atatürk’e Hakaret ve Heykel/Büstlere Zarar Verme Suçuna İlişkin Yargıtay Kararları
Atatürk aleyhine işlenen suçlar, yargı içtihatlarında detaylıca ele alınmakta ve yorumlanmaktadır. 5816 sayılı Kanun kapsamında verilen Yargıtay kararları, suçun oluşumu, aleniyet, özel kast ve manevi unsur gibi birçok hukuki kriterin değerlendirilmesinde yön gösterici niteliktedir.
Kemalizm Eleştirisi Her Zaman Suç Oluşturmaz
Yargıtay 16. Ceza Dairesi, 2017/3769 sayılı kararında, yalnızca Kemalizm ideolojisine yönelik kaba ifadelerin, doğrudan Atatürk’ün manevi şahsiyetine yönelik olmaması ve yazışmaların gizli, özel alanda gerçekleşmesi sebebiyle, aleniyet unsurunun oluşmadığını ve 5816 sayılı Kanun’a göre suç oluşmadığını belirtmiştir. Mahkemece bu durum yeterince tartışılmadığı için karar bozulmuştur.
Atatürk Büstünü Ateşe Vermek Ağırlaştırıcı Etkide
Yargıtay 16. Ceza Dairesi’nin 2016/61 sayılı kararında, sanığın Atatürk büstünü benzin dökerek yaktığı ve eyleminin özel bir saikle Atatürk’ün manevi şahsiyetine hakaret kastı taşıdığı anlaşılmıştır. Bu sebeple mala zarar verme suçu değil, 5816 sayılı Kanun’a aykırılık kapsamında değerlendirilmesi gerektiği ifade edilmiş ve karar bozulmuştur.
Büste Fiziksel Saldırı Doğrudan 5816 Sayılı Kanun Kapsamındadır
Yargıtay 15. Ceza Dairesi 2012/45018 sayılı kararında, sanığın Atatürk büstüne tekme atarak çökmesine neden olması, kamu malına zarar verme suçu değil, doğrudan 5816 sayılı Kanun m.1/2 kapsamında değerlendirilmesi gereken bir fiil olarak kabul edilmiştir. Mahkemenin suç vasfında yanılgıya düştüğü belirtilerek karar bozulmuştur.
Atatürk Büstüne Afiş Asmak Manevi Şahsiyete Saldırıdır
Yargıtay 11. Ceza Dairesi, 2007/7531 sayılı kararında, Atatürk büstüne bir tiyatro oyunu afişi asılmasının, sanıklar tarafından kısmen kabul edilmesine rağmen “manevi şahsiyeti tahkir kastı yoktur” gerekçesiyle beraat verilmesini hukuka aykırı bulmuştur. Mahkemece mahkumiyet kararı verilmesi gerektiği belirtilmiştir.
“Atatürk İlah Değildir” Sloganı Suç Teşkil Etmez
2002/5786 sayılı kararda, protesto amacıyla açılan pankartta “Atatürk ilah değildir” ifadesinin yer alması, Yargıtay 11. Ceza Dairesi tarafından değerlendirilmiş ve Atatürk’e hakaret kastı taşımadığı, Atatürk’ü küçültücü ifade içermediği gerekçesiyle verilen mahkumiyet kararının bozulması gerektiği yönünde hüküm kurulmuştur.
Kamu Görevlisinin Suçu Görev Başında İşlemesi
Yargıtay 9. Ceza Dairesi’nin 1979/262 sayılı kararında, Devlet Meteoroloji İşleri Genel Müdürlüğü’nde görevli bir memurun görevi sırasında Atatürk’e hakaret etmesi hâlinde, memur yargılama prosedürü gerekmediği ve doğrudan iddianameyle dava açılabileceği belirtilmiştir. Burada 5816 sayılı Kanun’un şikayete bağlı olmadan re’sen soruşturma yapılabileceğine dikkat çekilmiştir.
Avukatınıza Danışın – Atatürk’e Hakaret Suçu
Bu yazı, İstanbul Barosu’na kayıtlı Avukat Gökhan Yağmur tarafından kaleme alınmıştır.
Ceza hukuku, ifade özgürlüğü, internet suçları ve özel kanunlar kapsamında uzmanlaşmış olan Av. Gökhan Yağmur, özellikle 5816 sayılı Kanun gibi özel ceza yasalarının yorumlanması ve uygulanması konusunda müvekkillerine hukuki destek sağlamaktadır.
📞 İletişim: 0542 157 06 34
🌐 Daha fazla bilgi ve danışmanlık için: gokhanyagmur.com.tr
