ALTINCI BÖLÜM: İHTİYATİ HACİZ – İCRA VE İFLAS HUKUKU DERS NOTLARI
Bu derste, ihtiyati haciz kurumunu ve uygulama alanlarını inceleyeceğiz. İhtiyati haciz, henüz kesin bir mahkeme kararı olmadan, alacaklının hakkını güvence altına almak amacıyla borçlunun mallarına geçici olarak el konulmasını sağlayan bir koruma tedbiridir.
İcra ve İflas Kanunu’nun m. 257 – 268 hükümleri arasında düzenlenen bu kurum, özellikle para alacaklarında ve rehinle teminat altına alınmamış alacaklarda uygulanır. Amaç, borçlunun mallarını kaçırmasını veya alacaklının hakkını değersiz hale getirmesini önlemektir.
İhtiyati haciz kararı, mahkeme tarafından verilir ve genellikle delil durumu güçlü alacaklıların başvurusu üzerine uygulanır. Kararın alınabilmesi için alacaklının alacağını ve vadesinin geldiğini kuvvetle muhtemel kılması gerekir. Mahkeme, alacaklının kötü niyetli olmadığından emin olmak için teminat yatırılmasını da şart koşabilir.
Bu bölümde;
- İhtiyati haczin hukuki dayanağı ve amacı,
- İhtiyati haciz şartları ve kapsamı,
- Karar ve uygulanma süreci,
- İtiraz, teminat ve istihkak prosedürleri,
- İhtiyati haczin sonuçları ve kalkması
konuları ayrıntılı biçimde ele alınacaktır.
Hazırlanan ders notları, mevzuat.gov.tr, resmigazete.gov.tr ve güncel Yargıtay içtihatlarına dayanmaktadır. Hedef, hukuk fakültesi öğrencileri ve Hukuk Mesleklerine Giriş Sınavı (HMGS) adaylarına, anlaşılır, sistematik ve güncel bir kaynak sunmaktır.
İhtiyati Haciz Kavramı ve Hukuki Niteliği
İhtiyati haciz, rehinle teminat altına alınmamış ve muaccel hâle gelmiş (vadesi gelmiş) bir para alacağının tahsilini güvence altına almak amacıyla, mahkeme kararıyla borçlunun malvarlığına geçici olarak el konulmasını sağlayan geçici hukuki koruma tedbiridir. Bu kurumun temel amacı, alacaklının hakkını korumak ve borçlunun mal kaçırmasını önlemektir.
İhtiyati haciz, para alacaklarına özgü bir koruma yoludur. Borçlu hakkında başlatılacak icra veya dava sürecinin sonucunu teminat altına almak için uygulanır. Bu tedbir sayesinde, borçlunun malvarlığı üzerinde alacaklının lehine geçici bir kısıtlama doğar.
İhtiyati Haciz ile İhtiyati Tedbir Arasındaki Fark
İhtiyati haciz ile ihtiyati tedbir kavramları sıkça karıştırılır, ancak hukuken farklı kurumları ifade eder.
- İhtiyati haciz, yalnızca para alacakları için uygulanabilen bir geçici koruma tedbiridir ve esasen İcra ve İflas Kanunu (İİK) kapsamında düzenlenmiştir.
- İhtiyati tedbir ise, para dışındaki hak ve alacaklar bakımından kabul edilmiş bir koruma aracıdır ve Hukuk Muhakemeleri Kanunu (HMK)’nda düzenlenmiştir.
Dolayısıyla, ihtiyati haciz sadece alacaklı ile borçlu arasındaki parasal talepler için söz konusudur; bir taşınmazın teslimi, bir eylemin durdurulması gibi konular ihtiyati tedbirin alanına girer.
İhtiyati Haczin Dava Niteliği
İhtiyati haciz, bağımsız bir dava değildir. Geçici nitelikte bir hukuki koruma olup, alacaklının asıl hakkını güvence altına alan tamamlayıcı bir mekanizmadır. Mahkeme, esas davayı görmeden önce ya da dava sürecinde, alacaklının talebi üzerine bu tedbire karar verebilir.
İhtiyati Haczin Şartları
Para Alacağının Varlığı
İhtiyati haciz talep edilebilmesi için öncelikle para alacağının mevcut olması gerekir. Alacak, belirli bir miktar veya belirlenebilir nitelikte olmalıdır.
Alacağın Muaccel Olması
Genel kural gereği, alacağın vadesinin gelmiş olması gerekir. Yani borçlu, borcunu ifa etmesi gereken tarihte yerine getirmemiş olmalıdır.
Alacağın Rehinle Teminat Altına Alınmamış Olması
Eğer alacak rehinle teminat altına alınmışsa (örneğin ipotek, taşınır rehni gibi), alacaklı ihtiyati haciz talebinde bulunamaz. Çünkü zaten alacağını güvence altına alan bir teminat mevcuttur.
Vadesi Gelmemiş Alacaklarda İstisnai Durumlar
Bazı hâllerde henüz vadesi gelmemiş bir alacak için de ihtiyati haciz istenebilir. Bu istisnalar, borçlunun davranışlarının alacaklı açısından ciddi tehlike oluşturduğu durumlarda gündeme gelir.
Vadesi Gelmemiş Alacaklarda İhtiyati Haciz Şartları
- Borçlunun sabit bir ikametgâhının bulunmaması,
- Borçlunun, mallarını kaçırma veya gizleme hazırlığı içinde olması,
- Borçlunun kaçma hazırlığı yapması,
- Borçlunun, alacaklının hakkını ihlal eden hileli işlemlerde bulunması.
Bu hallerde mahkeme, vadesi gelmemiş alacak için dahi borçlunun mallarının ihtiyaten haczine karar verebilir.
Uygulama Notu
Örneğin; borçlu şirket, borcunu ödememek amacıyla mallarını üçüncü kişilere devretmeye başlamışsa, alacaklı mahkemeye başvurarak henüz vadesi gelmemiş alacağı için dahi ihtiyati haciz kararı alabilir.
Yetkili ve Görevli Mahkeme
İhtiyati hacze karar verme yetkisi genel mahkemelere aittir.
İcra mahkemesi ihtiyati haciz kararı veremez.
Mahkeme, gerekli gördüğü hâllerde duruşma yapmadan da karar verebilir. Alacaklı, mahkemeye sunduğu dilekçede:
- Alacağın varlığını,
- Vadesinin geldiğini,
- Alacağın rehinle teminat altına alınmadığını
yaklaşık ispat (tam ispat değil) derecesinde ortaya koymalıdır. Burada “yaklaşık ispat” ifadesi, kesin delil aranmaksızın, makul kanaat oluşturacak düzeyde emarelerin sunulması anlamına gelir.
Teminat Yükümlülüğü
Mahkeme, alacaklıdan bir miktar teminat alınmasına karar verebilir. Teminatın amacı, ihtiyati haczin haksız çıkması durumunda borçlunun uğrayacağı zararın karşılanmasıdır.
- Alacak ilama dayanıyorsa, teminat aranmaz.
- Alacak ilam niteliğinde belgeye dayanıyorsa, teminat miktarı hakimin takdirindedir.
- Alacak ilam veya ilam niteliğinde belgeye dayanmıyorsa, teminatın yatırılması zorunludur.
Borçlunun İtiraz Hakkı
İhtiyati haciz kararı borçlu dinlenmeden verilmişse, borçlu bu kararı öğrendiği andan itibaren 7 gün içinde kararı veren mahkemeye itiraz edebilir.
Borçlu:
- İhtiyati haczin sebeplerine,
- Teminat miktarına,
- Mahkemenin yetkisine
itiraz edebilir.
Ayrıca, menfaati zedelenen üçüncü kişiler de ihtiyati haciz kararını öğrendikleri tarihten itibaren 7 gün içinde karara dayanak sebeplere ve teminat miktarına itiraz etme hakkına sahiptir.
İhtiyati Haciz Kararına Karşı Kanun Yolları
İhtiyati haciz talebinin reddi hâlinde, mahkeme kararını gerekçeli olarak vermek zorundadır. Bu karara karşı istinaf kanun yoluna başvurulabilir.
2020 yılı değişikliğiyle birlikte, aleyhine yüzüne karşı karar verilen taraf da istinafa başvurma hakkına sahiptir. Bölge adliye mahkemesi bu başvuruları öncelikli olarak inceler ve verdiği kararlar kesindir.
İhtiyati Haciz Kararının Uygulanması
Alacaklı, aldığı ihtiyati haciz kararını icra dairesine başvurarak uygulatır. Ancak bunun için, kararın verildiği tarihten itibaren 10 gün içinde icra dairesine başvurmak zorundadır.
Bu süre içinde icra dairesine başvurulmazsa, ihtiyati haciz kararı kendiliğinden hükümsüz hale gelir.
İcra dairesi, ihtiyati haczi genel haciz yolundaki hükümlere göre yerine getirir.
Uygulama Örneği
Bir ticari işletme, borçlu şirketin hesaplarına mahkeme kararıyla ihtiyati haciz koydurduysa, alacaklının bu kararı 10 gün içinde icra dairesine taşıması gerekir. Aksi halde karar kendiliğinden düşer ve alacaklı korumasız kalır.
Borçlunun Teminat Gösterme Hakkı
Borçlu, icra dairesine uygun bir teminat göstererek haczedilen malların kendisine bırakılmasını talep edebilir. Bu durumda mallar üzerindeki haciz devam eder, fakat mallar borçlunun tasarrufuna bırakılmış olur.
Ayrıca borçlu, gösterdiği teminat karşılığında mahkemeden (takipten sonra icra mahkemesinden) ihtiyati haczin tamamen kaldırılmasını isteyebilir. Bu talep kabul edilirse, mallar üzerindeki haciz kalkar, ancak ihtiyati haciz teminat üzerinden devam eder.
İhtiyati haciz, kesin (icrai) bir etki doğurmaz; alacaklı, bu haciz kesinleşmeden malların satışını isteyemez veya bedelinden alacağını alamaz.
Alacaklının Süresi İçinde İşlem Yapma Yükümlülüğü
Borçlunun mallarına icra dairesi tarafından ihtiyati haciz konulduktan sonra, alacaklının 7 gün içinde harekete geçmesi gerekir.
Bu sürede alacaklı:
- Mahkemede alacak davası açmalı,
- Ya da icra dairesinde takip veya iflas takibi başlatmalıdır.
Bu işlemler yapılmazsa, ihtiyati haciz hükümsüz hale gelir.
Süre İçinde Dava veya Takip Başlatılması
Alacaklı, 7 gün içinde dava açar veya takip başlatırsa, ihtiyati haciz dava veya takip sonuçlanıncaya kadar devam eder.
Eğer haciz alacak davası sırasında konulmuşsa veya haciz tutanağının tebliğinden itibaren 7 gün içinde dava açılmışsa, esas hakkında verilecek kararın tebliğinden itibaren 1 ay içinde takip talebinde bulunulması gerekir.
Alacaklı dava veya takip sonucunda haklı çıkarsa, ihtiyati haciz kesinleşir ve malların satışı icra dairesinden talep edilebilir.
Haksız İhtiyati Haciz ve Tazminat Sorumluluğu
Eğer ihtiyati haciz kararı haksız olarak uygulanmışsa, alacaklı, borçluya veya zarar gören üçüncü kişiye karşı tazminat ödemekle yükümlü olur.
Tazminat Davasının Şartları
Tazminat davası açılabilmesi için şu koşulların birlikte gerçekleşmiş olması gerekir:
- İhtiyati haciz kararının uygulanmış olması,
- Haczin haksız olması,
- Borçlunun veya üçüncü kişinin zarara uğraması,
- Dava süresinin (zamanaşımı) dolmamış olması,
- Alacaklının kusurlu olması şart değildir.
Görevli Mahkeme ve Süre
Tazminat davası, genel mahkemelerde açılır.
Dava açma süresi, ihtiyati haczin kaldırılmasına veya hükümsüz kalmasına ilişkin kararın kesinleşmesinden itibaren 2 yıldır.
Dava, ihtiyati haczi koyan mahkemede de açılabilir.
Örnek Olay
Bir alacaklı, yanlış bilgiye dayanarak borçlunun hesabına ihtiyati haciz koydurmuş, ancak daha sonra borcun mevcut olmadığı anlaşılmıştır. Bu durumda borçlu, uğradığı zararın tazmini için alacaklıya karşı genel mahkemede tazminat davası açabilir.
Sonuç
İhtiyati haciz, alacaklının menfaatini koruyan; ancak aynı zamanda borçlunun mülkiyet hakkını sınırladığı için sıkı şartlara bağlı bir geçici hukuki koruma yoludur. Bu kurumun etkin kullanımı, hem alacaklının hakkının teminat altına alınmasını sağlar hem de kötüye kullanılmasını önlemek amacıyla teminat ve itiraz mekanizmalarıyla dengelenmiştir.
Avukat Gökhan Yağmur Kimdir?
Av. Gökhan Yağmur, İstanbul merkezli olarak faaliyet gösteren, ceza hukuku, aile hukuku, ticaret hukuku ve fikri mülkiyet hukuku alanlarında uzmanlaşmış bir avukattır. Uzun yıllara dayanan mesleki deneyimiyle birlikte yalnızca dava ve uyuşmazlıkların çözümünde değil, aynı zamanda önleyici hukuk danışmanlığı, sözleşme yönetimi ve şirketlere stratejik hukuki destek sunmaktadır.
Ceza yargılamaları, boşanma ve velayet davaları, ticari uyuşmazlıklar ve marka–patent süreçlerinde müvekkillerine etkin savunma ve çözüm odaklı yaklaşımıyla hizmet vermektedir. Ayrıca TÜRKPATENT, USPTO ve EUIPO nezdinde marka tescili ve fikri mülkiyet koruması konularında hem yerli hem de yabancı müvekkillere danışmanlık sağlamaktadır. – Turkey Brand Law
Kurucusu olduğu Hukuk Plus, HukukBankasi.net ve diğer dijital projeleriyle hukuk öğrencileri, stajyer avukatlar ve meslektaşlara yönelik özgün bir ekosistem geliştirmiştir. Bu sayede hukuk bilgisinin paylaşımı, güncel içtihatların takibi ve mesleki dayanışmanın güçlenmesine katkı sunmaktadır.
Av. Gökhan Yağmur, girişimci vizyonu ile yalnızca klasik avukatlık hizmeti sunmakla kalmayıp; marka yönetimi, e-ticaret hukuku, uluslararası şirket danışmanlığı ve dijital hukuk çözümleri alanlarında da fark yaratan çalışmalara imza atmaktadır.
Daha fazla bilgi için:
📌 www.gokhanyagmur.com
📌 www.gokhanyagmur.com.tr
📞 0542 157 06 34
Yolculuk Süresini Hesaplayın
Yakındaki yerler için seyahat süresini ve yol tariflerini görün
