Aile Konutu Şerhi ve Evlilik Sözleşmesi İlişkisi | TMK m.194 Açıklamalı Rehber
Aile Konutu Şerhi ve Evlilik Sözleşmesi İlişkisi – Aile konutu şerhi nedir, nasıl konulur? Evlilik sözleşmesi (mal rejimi sözleşmesi) ile farkı, TMK m.194 kapsamında hak ve koruma yolları.
Aile Konutu Şerhi ve Evlilik Sözleşmesi İlişkisi
Evlilik birliği, yalnızca duygusal bağlardan ibaret değildir; aynı zamanda hukuki korumalarla çevrili bir ekonomik ve sosyal yapıdır. Bu yapının temel unsurlarından biri “aile konutu”, diğeri ise eşlerin malvarlığını düzenleyen “evlilik sözleşmesidir (mal rejimi sözleşmesi)”. Uygulamada bu iki kavram sıklıkla karıştırılır. Oysa biri, taşınmaz üzerindeki tasarruf yetkisini sınırlayan koruyucu bir tedbir, diğeri ise eşlerin mal rejimini belirleyen sözleşmesel bir düzenlemedir.
Bu makalede, Türk Medeni Kanunu’nun 194. maddesinde düzenlenen aile konutu şerhinin amacı, sonuçları ve evlilik sözleşmesiyle olan farkları ayrıntılı biçimde ele alınacaktır.
I. Aile Konutu Kavramı ve Hukuki Niteliği
1. Aile Konutu Nedir?
Türk Medeni Kanunu’nun 194. maddesi, “Eşlerden biri, diğer eşin açık rızası bulunmadıkça aile konutunu devredemez veya aile konutu üzerindeki hakları sınırlayamaz.” hükmünü içerir.
Bu düzenleme ile aile konutu, eşlerin ve çocukların barınma ihtiyacını karşılayan, evlilik birliğinin ortak yaşam alanı olan taşınmaz olarak tanımlanır. Yani aile konutu yalnızca “ev” değildir; evlilik birliğinin merkezidir.
2. Aile Konutunun Özellikleri
- Fiilen oturulan yer olmalıdır.
- Evlilik birliği devam ederken konut niteliği kazanır.
- Tek bir aile konutu olabilir.
- Aile konutu sıfatı, tapuya şerh verilmesiyle üçüncü kişilere karşı ileri sürülebilir.
Yargıtay 2. Hukuk Dairesi, 2021/4132 E., 2022/5896 K. sayılı kararında aile konutunun “eşlerin yaşam merkezini oluşturan yer” olduğunu ve sadece fiilen kullanılan taşınmazların bu kapsamda değerlendirileceğini açıkça belirtmiştir.
II. Aile Konutu Şerhi Nedir ve Nasıl Konulur?
1. Şerhin Amacı
Aile konutu şerhi, taşınmazın tek bir eş adına kayıtlı olduğu durumlarda, diğer eşin rızası olmadan satış, ipotek veya kira gibi işlemler yapılmasını engelleyen bir koruma aracıdır.
Bu koruma sayesinde, eşlerden biri taşınmazı devretse bile, diğer eşin rızası alınmadığı sürece işlem geçersiz olur. Dolayısıyla şerh, evlilik birliğini ve aile yaşamını korur.
2. Şerh Talebinde Bulunabilecek Kişi
Şerhi talep hakkı, taşınmaz maliki olmayan eşe aittir. Malik olmayan eş, tapu müdürlüğüne başvurarak aile konutu şerhi verilmesini isteyebilir.
3. Gerekli Belgeler
- Nüfus kayıt örneği (evlilik ilişkisini gösteren belge),
- Taşınmazın tapu kaydı,
- Konutun fiilen aile yaşam alanı olduğunu kanıtlayan belge (ikametgâh belgesi),
- Dilekçe (aile konutu şerhi talebi).
4. Şerhin Etkisi
Şerh, taşınmazın mülkiyetini değiştirmez; ancak tasarruf yetkisini sınırlar. Malik eş, diğer eşin rızası olmadan aile konutunu satamaz, devredemez, ipotek edemez veya kira sözleşmesini feshedemez.
5. Şerhin Kaldırılması
Evliliğin sona ermesi, boşanma veya ölüm gibi hallerde, aile konutu şerhi kaldırılır. Malik eş veya mirasçılar, tapu müdürlüğüne başvurarak şerhin terkinini talep edebilir.
III. Evlilik Sözleşmesi (Mal Rejimi Sözleşmesi) Nedir?
Evlilik sözleşmesi, eşlerin evlilik birliği süresince ve sonrasında malvarlığı düzenini belirledikleri hukuki işlemdir. TMK m.202’ye göre kanunî mal rejimi “edinilmiş mallara katılma”dır; ancak eşler bu düzeni değiştirip farklı bir rejim seçebilirler.
Sözleşme, yalnızca malvarlığı ilişkilerini düzenler; aile konutunun tasarrufu üzerinde doğrudan etkisi yoktur. Bu nedenle evlilik sözleşmesi ile aile konutu şerhi birbirinden bağımsız iki hukuki kurumdur.
IV. Aile Konutu Şerhi ve Evlilik Sözleşmesi Arasındaki Farklar
| Kriter | Aile Konutu Şerhi | Evlilik Sözleşmesi (Mal Rejimi Sözleşmesi) |
|---|---|---|
| Hukuki Dayanak | TMK m.194 | TMK m.202–205 |
| Konusu | Konut üzerindeki tasarruf yetkisi | Eşlerin malvarlığı düzeni |
| Şekli | Tapuya şerh (resmî işlem) | Noterde düzenleme/onaylama |
| Etki Alanı | Belirli bir taşınmaz (konut) | Tüm malvarlığı ve gelir düzeni |
| Amaç | Aile birliğini ve barınmayı korumak | Malvarlığı paylaşımını düzenlemek |
| Üçüncü Kişilere Etkisi | Şerh sayesinde üçüncü kişilere karşı ileri sürülebilir | Genelde sadece eşler arasında hüküm doğurur |
| Kaldırılma Sebebi | Evliliğin sona ermesi | Taraf iradesiyle yeni rejim seçimi veya boşanma |
Bu tablo, iki kurumun birbirini tamamladığını ancak aynı şey olmadığını açıkça ortaya koyar.
V. Aile Konutu Şerhi Evlilik Sözleşmesinin Yerine Geçer mi?
Hayır. Evlilik sözleşmesi, mal rejimi düzenlemesidir; aile konutu şerhi ise taşınmazın korunmasına yöneliktir.
Örneğin:
Eşlerden biri evlilikten önce üzerine kayıtlı bir konutu evlilikten sonra aile konutu olarak kullanmaya başlamışsa, bu taşınmaz mal ayrılığı rejimi seçilmiş olsa dahi aile konutu şerhi konularak korunabilir. Mal rejimi sözleşmesi, bu rıza zorunluluğunu kaldırmaz.
Yargıtay 2. Hukuk Dairesi 2019/4537 E., 2020/8725 K. sayılı kararında:
“Aile konutu şerhinin varlığı, malik olmayan eşe tasarruf işlemlerine karşı doğrudan koruma sağlar; mal rejimi sözleşmesi bu korumayı ortadan kaldırmaz.”
şeklinde hüküm vermiştir.
VI. Uygulamada Birlikte Kullanım: Evlilik Sözleşmesi + Aile Konutu Şerhi
1. Uygulama Senaryosu
Eşlerden biri, evlilikten önce aldığı bir konutta birlikte yaşamaya başlıyor. Bu taşınmaz kendi adına kayıtlı. Eşler evlendikten sonra mal ayrılığı rejimi sözleşmesi yapıyor.
Bu durumda:
- Sözleşme, eşlerin diğer mallarına ilişkin malvarlığı düzenini belirler.
- Aile konutu olarak kullanılan taşınmaz için malik olmayan eş, tapuya aile konutu şerhi koydurabilir.
2. Neden İki Düzenleme Birlikte Gereklidir?
Çünkü mal rejimi, mülkiyetin kime ait olduğunu; aile konutu şerhi ise malik olan eşin tasarruf yetkisinin sınırını belirler. Biri ekonomik paylaşımı, diğeri barınma hakkını korur.
3. Aile Konutu Şerhi Olmazsa Ne Olur?
Malik eş, rıza almadan aile konutunu üçüncü kişiye satabilir. Şerh yoksa, satış tapuda geçerli olur ve diğer eş yalnızca “fiilî kullanımı engellendiği” gerekçesiyle tazminat davası açabilir.
Bu nedenle avukatlar, özellikle mal ayrılığı rejimi seçilmişse, mutlaka aile konutu şerhinin verilmesini önerir.
VII. Aile Konutu Şerhi Konulmazsa Eş Ne Yapabilir?
- Tapu İptali ve Tescil Davası:
Şerh yokken yapılan satış işlemi, diğer eşin rızası olmadan yapılmışsa ve alıcı kötü niyetliyse, malik olmayan eş tapu iptali ve tescil davası açabilir. - Tasarrufun İptali Davası:
Alıcı iyi niyetliyse, doğrudan tapu iptali mümkün olmayabilir. Bu durumda tasarrufun iptali davası gündeme gelir. - Tazminat Talebi:
Aile konutu hakkı ihlal edilmişse, maddi ve manevi tazminat talebi mümkündür.
Yargıtay 2. HD, 2018/5329 E., 2019/6435 K.:
“Eşin rızası olmaksızın aile konutu devredilmişse, diğer eşin tasarrufun iptali veya tazminat davası açma hakkı vardır.”
VIII. Boşanma Halinde Şerhin Akıbeti
Aile konutu şerhi, evlilik birliğinin sona ermesiyle kendiliğinden anlamını yitirir.
- Boşanma kararının kesinleşmesiyle, aile konutu statüsü ortadan kalkar.
- Boşanmadan sonra malik olmayan eş konutta oturmak istiyorsa, hâkimden oturma hakkı talep edebilir.
TMK m.194/3 uyarınca, hâkim boşanma halinde “oturma hakkı” veya “konutun mülkiyetinin devri” yönünde karar verebilir.
IX. Yargıtay Uygulaması
- Yargıtay 2. HD, 2021/4198 E., 2022/6142 K.
“Aile konutu şerhi verilmemiş olsa bile taşınmazın fiilen aile konutu olarak kullanıldığı ispatlanırsa, diğer eşin rızası olmaksızın yapılan tasarruf hükümsüzdür.” - Yargıtay 8. HD, 2019/7532 E., 2020/10235 K.
“Mal ayrılığı rejimi seçilmiş olması, aile konutu korumasını ortadan kaldırmaz.”
Bu kararlar, aile konutu şerhinin mutlak bir tapu işlemi olmasa da, fiilî kullanımın varlığı halinde dahi eşin korunacağını göstermektedir.
X. Uygulamada Avukatların Rolü
Hukuk uygulamasında aile konutu şerhi ile evlilik sözleşmesi birbirine bağlı şekilde değerlendirilmelidir. Avukatın görevi,
- Mal rejimi sözleşmesini hazırlarken taşınmazların hangi statüde olduğunu saptamak,
- Malik olmayan eşin haklarını tapu şerhiyle güvence altına almak,
- Boşanma veya ölüm halinde doğacak tasfiye sonuçlarını öngörmektir.
Yanlış veya eksik düzenleme, eşlerin yıllarca sürecek davalarla karşılaşmasına neden olabilir.
XI. Sonuç
Aile konutu şerhi ile evlilik sözleşmesi (mal rejimi sözleşmesi) farklı hukuki kurumlar olmakla birlikte, evlilik birliğinin ekonomik ve barınma güvenliğini birlikte sağlar.
- Evlilik sözleşmesi, eşlerin malvarlığı ilişkilerini düzenler.
- Aile konutu şerhi, konutun devrine ve kullanımına ilişkin tasarrufları sınırlar.
- Şerh, malik olmayan eşin barınma hakkını korur; sözleşme ise mülkiyetin paylaşımını belirler.
Bu iki mekanizmanın birlikte kullanılması, hem mülkiyet güvenliği hem de aile bütünlüğü açısından en etkili hukuki koruma yoludur.
Evlilik birliği içinde şeffaflık, güven ve öngörülebilirlik ancak hukuki araçların doğru uygulanmasıyla sağlanabilir. Aile konutu şerhi, evlilik sözleşmesinin tamamlayıcısıdır; biri barınağı, diğeri düzeni korur.
Evlilik Sözleşmesi (Mal Rejimi Sözleşmesi) Nasıl Yapılır? | TMK’ya Göre Adım Adım Rehber 2025
Evlilik Sözleşmesi Örnek Metin (Mal Rejimi Sözleşmesi) | Noter Onaylı Şablon ve Açıklama 2025
Avukat Gökhan Yağmur Kimdir?
Av. Gökhan Yağmur, İstanbul merkezli olarak faaliyet gösteren, ceza hukuku, aile hukuku, ticaret hukuku ve fikri mülkiyet hukuku alanlarında uzmanlaşmış bir avukattır. Uzun yıllara dayanan mesleki deneyimiyle birlikte yalnızca dava ve uyuşmazlıkların çözümünde değil, aynı zamanda önleyici hukuk danışmanlığı, sözleşme yönetimi ve şirketlere stratejik hukuki destek sunmaktadır.
Ceza yargılamaları, boşanma ve velayet davaları, ticari uyuşmazlıklar ve marka–patent süreçlerinde müvekkillerine etkin savunma ve çözüm odaklı yaklaşımıyla hizmet vermektedir. Ayrıca TÜRKPATENT, USPTO ve EUIPO nezdinde marka tescili ve fikri mülkiyet koruması konularında hem yerli hem de yabancı müvekkillere danışmanlık sağlamaktadır. – Turkey Brand Law
Kurucusu olduğu Hukuk Plus, HukukBankasi.net ve diğer dijital projeleriyle hukuk öğrencileri, stajyer avukatlar ve meslektaşlara yönelik özgün bir ekosistem geliştirmiştir. Bu sayede hukuk bilgisinin paylaşımı, güncel içtihatların takibi ve mesleki dayanışmanın güçlenmesine katkı sunmaktadır.
Av. Gökhan Yağmur, girişimci vizyonu ile yalnızca klasik avukatlık hizmeti sunmakla kalmayıp; marka yönetimi, e-ticaret hukuku, uluslararası şirket danışmanlığı ve dijital hukuk çözümleri alanlarında da fark yaratan çalışmalara imza atmaktadır.
Daha fazla bilgi için:
📌 www.gokhanyagmur.com
📌 www.gokhanyagmur.com.tr
📞 0542 157 06 34
Yolculuk Süresini Hesaplayın
Yakındaki yerler için seyahat süresini ve yol tariflerini görün
