Kamu Kurum ve Kuruluşlarının Zararına Dolandırıcılık Suçu (TCK 158/1-e): Avukat Rehberi
Öne çıkan özet:
Kamu Kurum ve Kuruluşlarının Zararına Dolandırıcılık Suçu, Türk Ceza Kanunu’nun 158/1-e bendinde “nitelikli dolandırıcılık” kapsamında düzenlenir. Temel ceza aralığı 3 yıldan 10 yıla kadar hapis ve 5.000 güne kadar adlî para cezasıdır; (e) bendi bakımından hapis cezasının alt sınırı 4 yıldır ve adli para cezası suçtan elde edilen menfaatin en az iki katıdır. Suç, şikâyete tabi değildir, uzlaştırma kapsamında değildir, görevli mahkeme ağır ceza mahkemesidir. Teşebbüs, etkin pişmanlık, zincirleme ve örgüt faaliyeti unsurları cezayı etkiler.
Kamu Kurum ve Kuruluşlarının Zararına Dolandırıcılık Suçu nedir?
Kamu Kurum ve Kuruluşlarının Zararına Dolandırıcılık Suçu, dolandırıcılık fiilinin doğrudan bir kamu kurum veya kuruluşunun malvarlığına zarar verecek şekilde işlenmesi hâlidir. Burada korunan değer sıradan bir bireyin malvarlığı değildir; kamu hazinesi ve kamu tüzel kişiliklerinin malvarlığıdır. Bu nedenle kanun koyucu, fiili nitelikli dolandırıcılık saymış ve cezayı ağırlaştırmıştır.
Müvekkillerim açısından somutlaştırırsam: hak edilmeyen bir kamu ödemesinin (ör. destek/teşvik, iade, sosyal yardım) alınması, kamu borcunun hileyle ödenmemiş gibi gösterilmesi, kamu kurumunu yanıltacak sahte belge düzenlenmesi gibi davranışlarla Kamu Kurum ve Kuruluşlarının Zararına Dolandırıcılık Suçu gündeme gelir. Suçun mağduru “devlet” değil, somut kamu tüzel kişisi (ör. SGK, bir belediye, bir genel müdürlük) veya kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşu olabilir.
Kanuni düzenleme ve temel çerçeve (TCK 157 – 158, 35, 66, 168)
Dolandırıcılığın temel hâli TCK m.157’de, nitelikli hâlleri ise TCK m.158’de sayılmıştır. Kamu Kurum ve Kuruluşlarının Zararına Dolandırıcılık Suçu TCK 158/1-e bendinde yer alır. Bu bent bakımından alt sınır 4 yıldır; genel aralık 3-10 yıl olmakla birlikte (e) bendinde alt sınırın en az 4 yıl uygulanması ve adli para cezasının da suçtan elde edilen menfaatin iki katından az olmaması esası kabul edilmiştir.
- Teşebbüs: TCK m.35 uyarınca teşebbüs hâlinde ceza, tamamlanmış suça göre 1/4 – 3/4 oranında indirilir.
- Zamanaşımı (dava zamanaşımı): TCK m.66 sistematiği gereğince üst sınırı 10 yıl olan nitelikli dolandırıcılık için 15 yıl dava zamanaşımı uygulanır (kesilme/uzama halleri ayrıca dikkate alınır).
- Etkin pişmanlık: TCK m.168; zarar soruşturma aşamasında tamamen giderilirse 2/3’e kadar, kovuşturma aşamasında hükümden önce giderilirse 1/2’ye kadar indirim öngörür.
Not: Bu genel çerçeve, Kamu Kurum ve Kuruluşlarının Zararına Dolandırıcılık Suçu bakımından uygulamada Yargıtay kararlarıyla da pekişmiş bir standarttır.
Korunan hukuki değer ve “kamu kurumu” kavramı
Bu suçta korunan değer, kamu tüzel kişisinin malvarlığıdır. Kamu kurumu; merkezî idare birimleri (bakanlıklar, genel müdürlükler), mahallî idareler (belediyeler, il özel idareleri), KİT’ler, döner sermayeli kuruluşlar, üniversiteler, SGK, bazı iktisadî devlet teşekkülleri ve kamu kurumu niteliğinde meslek kuruluşları (Anayasa m.135: barolar, noterler birliği, odalar vb.) olarak karşımıza çıkar.
Dolayısıyla, baro veya ticaret odası gibi kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşlarının zararına işlenen eylemler de Kamu Kurum ve Kuruluşlarının Zararına Dolandırıcılık Suçu kapsamına girer.
Suçun unsurları (hile–aldatma–menfaat–zarar–illiyet)
1) Hileli davranış
Hile; basit yalandan öte, mağdurun denetim imkânını ortadan kaldıracak nitelikte ağır, ustaca ve kandırıcı davranışlar bütünüdür. Kamu kurumunu yanıltmaya elverişli sahte/yanıltıcı belge, gerçeğe aykırı beyan, sistem manipülasyonu, sahte işlem zinciri gibi davranışlar hile kapsamında değerlendirilir.
2) Aldatma ve irade sakatlığı
Hile ile kamu görevlisinin/kurumun yanılgıya düşürülmesi gerekir. Kurum içi kontrol mekanizmalarının olağan denetimiyle ortaya çıkabilecek basit, bariz yanlışlıklar “kandırıcılık” eşiğini her zaman aşmayabilir; olayın somut koşulları (belgenin niteliği, süreçteki şeffaflık, kullanılan yöntem) dönüştürücüdür.
3) Menfaat temini
Fail (veya başkası) haksız bir menfaat sağlamalıdır. Kamu kurumunda menfaat, çoğunlukla haksız ödeme (teşvik, destek, iade, tahakkuk), ödenmesi gereken bir borcun hileyle ortadan kaldırılması/azaltılması veya hak edilmemiş bir statünün (ör. kadro/atama) elde edilmesi şeklinde ortaya çıkar.
4) Zarar
Kamu tüzel kişisinin malvarlığı yönünden somut bir zarar doğmalıdır (tamamlanmış suçta). Ancak suç teşebbüs aşamasında kalmışsa zarar doğmamış olsa bile Kamu Kurum ve Kuruluşlarının Zararına Dolandırıcılık Suçu teşebbüs hükümleri çerçevesinde cezalandırılır.
5) İlliyet
Hile–aldatma ile menfaat ve zarar arasında nedensellik bağı aranır. Hile olmasa ödeme yapılmayacak, borç silinmeyecek veya statü kazanılmayacak idiyse illiyet kural olarak vardır.
Fail, mağdur, iştirak ve zincirleme suç
- Fail herkes olabilir; kamu görevlisi olması zorunlu değildir. Ancak kamu görevlilerinin fiilleri, durumuna göre başka suç tiplerini de gündeme getirebilir (ör. görevi kötüye kullanma, resmî belgede sahtecilik).
- Mağdur ilgili kamu tüzel kişisidir (ör. SGK, belediye, üniversite).
- İştirak (azmettirme, yardım): Ortak hareket, rollere göre cezalandırmayı etkiler.
- Zincirleme suç (TCK 158/3 atfı): Üç veya daha fazla kişiyle birlikte işlenme hâlinde ceza yarı oranında, örgüt faaliyeti çerçevesinde işlenirse bir kat artırılır.
Bu tabloda, bir kamu kurumuna yönelik sahte fatura–sahte tahakkuk–yanlış beyan zinciriyle Kamu Kurum ve Kuruluşlarının Zararına Dolandırıcılık Suçu birden çok eylemle bütünleşmişse zincirleme hükümler devreye girebilir.
Cezalar, artırımlar ve alt sınır (4 yıl)
Temel çerçeve:
- Hapis: 3–10 yıl (nitelikli dolandırıcılığın genel aralığı).
- (e) bendi özel alt sınır: 4 yıl.
- Adlî para cezası: menfaatin en az iki katı (alt sınır kuralı).
Bu sebeple Kamu Kurum ve Kuruluşlarının Zararına Dolandırıcılık Suçu yönünden hükmün açıklanmasının geri bırakılması (HAGB) ve adli para cezasına çevirme hususları, somut cezanın miktarına ve zararın tamamen giderilmesine bağlı olarak ayrıca değerlendirilir. Kural olarak verilen hapis cezası 1 yılı aşacağı için doğrudan adli para cezasına çevirme genellikle mümkün olmaz; ancak teşebbüs, indirim nedenleri, etkin pişmanlık ve lehe takdir hallerinde tablo değişebilir.
Teşebbüs hükümleri
Suç icra hareketlerine başlanmış; fakat failin iradesi dışında tamamlanamamışsa (ör. sistem “ödemeyi durdurdu”, tahakkuk iptal edildi), teşebbüs hükümleri uygulanır. Bu durumda mahkeme, gerçekleşen tehlikenin yakınlığı, hile yoğunluğu ve elde edilmek istenen menfaatin büyüklüğüne göre 1/4 – 3/4 arasında indirim yapar. Kamu Kurum ve Kuruluşlarının Zararına Dolandırıcılık Suçu yönünden teşebbüs düzenlemesi birçok dosyada cezayı belirleyici bir faktördür.
Etkin pişmanlık (TCK 168)
- Soruşturmada (kovuşturma başlamadan önce) zarar tamamen giderilirse: cezada 2/3’e kadar indirim.
- Kovuşturmada (hüküm verilmeden önce) zarar tamamen giderilirse: cezada 1/2’ye kadar indirim.
Etkin pişmanlık, tamamlanmış suçlarda uygulanır; teşebbüs aşamasında kaldıysa ve kamu zararı doğmadıysa, artık “giderilecek zarar” bulunmadığından bu kurum uygulanmayabilir. Bu nedenle dosyada zararın kapsamı, giderilme zamanı ve giderme belgesi (dekont, iade, mahsup vs.) kritik önemdedir. Kamu Kurum ve Kuruluşlarının Zararına Dolandırıcılık Suçu dosyalarında savunma stratejimde ilk bakılan hususlardan biri budur.
Yargılama usulü: görevli–yetkili mahkeme, uzlaşma, HAGB, erteleme
- Görevli mahkeme: Ağır ceza mahkemesi.
- Uzlaşma: Kapsam dışı (nitelikli dolandırıcılık için uzlaştırma yoluna gidilmez).
- Şikâyet: Suç şikâyete tabi değildir; re’sen soruşturulur.
- Dava zamanaşımı: Üst sınır 10 yıl olduğundan olağan 15 yıl (TCK 66; kesilme–uzama dikkate alınır).
- HAGB: Zararın giderilmesi, failin kişisel halleri ve hükmolunan ceza yönünden koşulları oluşursa değerlendirilebilir.
- Erteleme: Somut ceza miktarı ve kişisel koşullar uygun ise mümkün olabilir.
Özellikle kamu zararının tam ve hızlı giderilmesi, Kamu Kurum ve Kuruluşlarının Zararına Dolandırıcılık Suçu dosyalarında sonuç üzerinde belirleyici etkiye sahiptir.
Soruşturma aşamasında haklarınız (müvekkil odaklı rehber)
Bir ceza avukatı olarak müvekkillerimi ilk görüşmede şu adımlara yönlendiririm:
- Susma ve müdafi hakkınızı hatırlayın: İfade/şüpheli savunması avukat eşliğinde verilmeli.
- Belge ve dijital verileri güvenceye alın: Kişisel cihazlar, yazışmalar, dosyalar, e-Devlet kayıtları…
- İdari ve ceza süreçlerini ayırın: Tahsilat/geri alma gibi idari işlemler ceza sorumluluğunu ortadan kaldırmaz, fakat etkin pişmanlık ve takdir yönünden lehinizedir.
- Hızlı zarar tespiti: Kurumun zarar kalemleri ve faiz/mahsup ayrıntılı hesaplanmalı; iade stratejisi belirlenmelidir.
- İletişimi tek kanaldan yürütün: Kurum ve savcılık yazışmalarını avukat aracılığıyla yapın; ek beyan ve delil sunumunu planlı yürütün.
Deliller ve ispat stratejisi
Kamu Kurum ve Kuruluşlarının Zararına Dolandırıcılık Suçu dosyalarında delil evreni çoğunlukla belgeseldir:
- Tahakkuk/ödeme kayıtları, evrak hareket kayıtları, e-imza logları
- Yazılım/sistem erişim hareketleri (kullanıcı adı, IP, zaman damgaları)
- Sahte belge iddiası varsa uzmanlık raporları
- Gerçeğe aykırı beyan varsa tanık ve karşı deliller
- Menfaat ve zarar hesapları (bilirkişi)
- İade/mahsup dekontları (etkin pişmanlık)
Savunmada, hilenin kandırıcı yoğunluğuna ve illiyet bağına itiraz çoğu dosyada belirleyicidir. Tek başına idari eksiklik, muhasebe hatası veya standart denetimle fark edilebilecek basit yanlışlar, her dosyada hile eşiğini aşmayabilir.
Yargıtay yaklaşımı: öne çıkan ilkeler (özet)
Uygulamada Yargıtay;
- Hilenin basit yalandan ayrılması, ustalık ve yoğunluk taşıması gerektiğini;
- Zararın kamu tüzel kişisi yönünden somut olması gerektiğini;
- Kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşlarının zararına eylemleri de Kamu Kurum ve Kuruluşlarının Zararına Dolandırıcılık Suçu kapsamında gördüğünü;
- SGK, belediye vb. kurumlara yönelik haksız tahsil–haksız iade–sahte tahakkuk gibi fiillerde menfaat–zarar–illiyet analizinin ve belge zincirinin önemini;
- Teşebbüs ve etkin pişmanlık kurumlarının somut zamanlamaya bağlı uygulanacağını vurgular.
Örnek olaylar ve pratik notlar
- Haksız iade/teşvik: İhracat iadesi/teşviği için gerçeğe aykırı faturalarla talepte bulunulması sonucunda ödeme yapılmışsa, Kamu Kurum ve Kuruluşlarının Zararına Dolandırıcılık Suçu oluşabilir. Ödeme durdurulduysa teşebbüs.
- SGK tahakkuku: Gerçekte çalışmayan kişi adına prim tahakkuku çıkarılıp ilaç/tedavi gideri alınmışsa, kurum zararına tamamlanmış suç söz konusu olur.
- Belediye ihaleleri: Sahte yeterlik belgeleriyle ihale bedelinin haksız tahsili; hile–illiyet bağının kurulması hâlinde Kamu Kurum ve Kuruluşlarının Zararına Dolandırıcılık Suçu gündeme gelir.
- Akademik/atama hileleri: Yerine başkasını sınava sokarak memuriyete atanma ve maaş alma; kamu zararının varlığıyla tamamlanmış suç.
- Sistem manipülasyonu: Kurum bilişim sisteminde yanlış/kurgulanmış veri girişiyle haksız ödeme; teknik loglar ve uzman raporları kritik olacaktır.
Avukat olarak savunma ve risk azaltma stratejilerim
- Erken durum analizi: İddianın temel ve nitelikli halleri bakımından (TCK 157 – 158) “doğru vasıflandırma” çok önemli. Yanlış vasıf, gereksiz risk yaratır.
- Hile eşiği incelemesi:** Kandırıcılık derecesi, belgelerin niteliği, denetlenebilirlik… Basit yanlış/ihmal–hile ayrımını keskinleştiririm.
- Zarar kalemi ve illiyet: Zararın doğrudan hileden kaynaklanmadığı durumlarda illiyet tartışması yapılır.
- Etkin pişmanlık zamanlaması: Kamu Kurum ve Kuruluşlarının Zararına Dolandırıcılık Suçu dosyalarında soruşturma aşamasında tam giderim %40-60 bandında cezayı fiilen çok ciddi düşürebilir.
- Teknik/dijital deliller: Giriş–log–hash–zaman damgası; bilirkişi raporlarında yöntem eleştirisi gerekebilir.
- Usul güvenceleri: Hukuka aykırı delil, arama–el koyma usulü, ifade alma standartları…
- Alternatif açıklama: İdari kusur/işleyiş hatası kaynaklı sonuçlar; kastı dışlayan vakıalar.
- Müteselsil sorumluluk ve iştirak ayrımı: Kimin hangi sorumluluğu üstlendiğini rol bazında ayrıştırırım.
Sık sorulan sorular (SSS)
S1) “Kamu Kurum ve Kuruluşlarının Zararına Dolandırıcılık Suçu” ile “kamu kurumunun araç olarak kullanılması suretiyle dolandırıcılık” aynı şey mi?
Hayır. İlki (Kamu Kurum ve Kuruluşlarının Zararına Dolandırıcılık Suçu) kamu kurumunun bizzat zarara uğramasını şart koşar (TCK 158/1-e). “Araç olarak kullanma” (TCK 158/1-d) ise kurumun zarara uğraması gerekmeden, kurumun araç kılındığı hallerde söz konusudur.
S2) Bu suç şikâyete bağlı mı?
Hayır. Kamu Kurum ve Kuruluşlarının Zararına Dolandırıcılık Suçu şikâyete tabi değildir; savcılık resen soruşturur.
S3) Uzlaşma mümkün mü?
Hayır. Nitelikli dolandırıcılık uzlaştırma kapsamında değildir.
S4) HAGB ve erteleme olabilir mi?
Somut ceza miktarı, zararın giderimi, sabıka ve kişisel hâller dikkate alınarak mümkündür. Alt sınır 4 yıl olduğundan her dosyada mümkün değildir; Kamu Kurum ve Kuruluşlarının Zararına Dolandırıcılık Suçu dosyalarında etkin pişmanlık ve teşebbüs indirimleri belirleyicidir.
S5) Dava zamanaşımı nedir?
Genel olarak 15 yıl (TCK 66 sistematiği). Kesilme/uzama hallerinde süre uzayabilir. Bu, Kamu Kurum ve Kuruluşlarının Zararına Dolandırıcılık Suçu için de geçerlidir.
S6) Zararın kısmen giderilmesi yeterli mi?
Hayır. Etkin pişmanlık için tam giderim gerekir. Kısmi giderim takdiri hafifletme nedeni olabilir.
S7) Sadece “denemek” amacıyla başlandı ama ödeme yapılmadı; yine de suç mu?
Ödeme yapılmadıysa ve kamu zararı oluşmadıysa teşebbüs hükümleri gündeme gelir; cezadan 1/4 – 3/4 indirim yapılabilir. Kamu Kurum ve Kuruluşlarının Zararına Dolandırıcılık Suçu tamamlanmış sayılmaz.
S8) Kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşuna (ör. oda/baro) yönelik eylemde de bu suç oluşur mu?
Evet. Bu kuruluşlar Anayasa m.135 kapsamında kamu tüzel kişisi sayılır; zararları Kamu Kurum ve Kuruluşlarının Zararına Dolandırıcılık Suçu kapsamında değerlendirilir.
S9) Adlî para cezası nasıl belirlenir?
Suçtan elde edilen menfaatin en az iki katı olacak şekilde belirlenir; Kamu Kurum ve Kuruluşlarının Zararına Dolandırıcılık Suçu için kanun böyle bir alt sınır öngörür.
Sonuç ve yol haritası (Avukat bakışı)
Kamu Kurum ve Kuruluşlarının Zararına Dolandırıcılık Suçu, cezai sonuçları ağır, delil yapısı belge ve dijital iz ağırlıklı, zaman yönetimi (teşebbüs/etkin pişmanlık) bakımından kritik bir suç tipidir. Müvekkil lehine en güçlü tablo, hızlı zarar analizi ve giderimi, hile–illiyet–zarar ekseninde isabetli vasıflandırma ve düzenli delil yönetimi ile mümkündür.
Somut olayınızda;
- Hile yoğunluğu ile kandırıcılık eşiği,
- İlliyet bağının kopukluğu ihtimalleri,
- Zararın kapsamı ve giderim planı,
- Zincirleme/örgüt hükümlerinin devrede olup olmadığı,
- Teşebbüs ve etkin pişmanlık zamanlaması,
- HAGB/erteleme seçenekleri birlikte değerlendirilmelidir.
Kamu Kurum ve Kuruluşlarının Zararına Dolandırıcılık Suçu ile karşı karşıyaysanız, dosya evrakının tamamını (tahakkuk, yazışmalar, loglar, bilirkişi raporları, ödeme dekontları) mümkünse erken aşamada paylaşın; süreci planlı, müvekkil odaklı ve riskleri azaltacak bir stratejiyle birlikte yürütelim.
Kaynakça
- Mevzuat Bilgi Sistemi — 5237 sayılı Türk Ceza Kanunu: m.157 (Dolandırıcılık), m.158 (Nitelikli dolandırıcılık), m.35 (Teşebbüs), m.66 (Dava zamanaşımı), m.168 (Etkin pişmanlık)
- Resmî Gazete — 6763 sayılı Kanun ile TCK m.158 yaptırım değişiklikleri (02.12.2016 tarihli RG)
- Yargıtay Karar Arama — Nitelikli dolandırıcılık ve kamu kurum zararına eylemlerle ilgili içtihatlar (Ceza Daireleri/CGK genel arama)
- Türkiye Barolar Birliği Dergisi — TCK m.158 kapsamında nitelikli dolandırıcılığa ilişkin makaleler
Avukat Gökhan Yağmur Kimdir?
Av. Gökhan Yağmur, İstanbul merkezli olarak faaliyet gösteren, ceza hukuku, aile hukuku, ticaret hukuku ve fikri mülkiyet hukuku alanlarında uzmanlaşmış bir avukattır. Uzun yıllara dayanan mesleki deneyimiyle birlikte yalnızca dava ve uyuşmazlıkların çözümünde değil, aynı zamanda önleyici hukuk danışmanlığı, sözleşme yönetimi ve şirketlere stratejik hukuki destek sunmaktadır.
Ceza yargılamaları, boşanma ve velayet davaları, ticari uyuşmazlıklar ve marka–patent süreçlerinde müvekkillerine etkin savunma ve çözüm odaklı yaklaşımıyla hizmet vermektedir. Ayrıca TÜRKPATENT, USPTO ve EUIPO nezdinde marka tescili ve fikri mülkiyet koruması konularında hem yerli hem de yabancı müvekkillere danışmanlık sağlamaktadır. – Turkey Brand Law
Kurucusu olduğu Hukuk Plus, HukukBankasi.net ve diğer dijital projeleriyle hukuk öğrencileri, stajyer avukatlar ve meslektaşlara yönelik özgün bir ekosistem geliştirmiştir. Bu sayede hukuk bilgisinin paylaşımı, güncel içtihatların takibi ve mesleki dayanışmanın güçlenmesine katkı sunmaktadır.
Av. Gökhan Yağmur, girişimci vizyonu ile yalnızca klasik avukatlık hizmeti sunmakla kalmayıp; marka yönetimi, e-ticaret hukuku, uluslararası şirket danışmanlığı ve dijital hukuk çözümleri alanlarında da fark yaratan çalışmalara imza atmaktadır.
Daha fazla bilgi için:
📌 www.gokhanyagmur.com
📌 www.gokhanyagmur.com.tr
📞 0542 157 06 34
Yolculuk Süresini Hesaplayın
Yakındaki yerler için seyahat süresini ve yol tariflerini görün
