Ceza Hukuku Ders Notları Genel Hükümler Bölüm 4 – Av. Gökhan Yağmur
Ceza Hukuku Ders Notları – Genel Hükümler, Bölüm 4 kapsamında bu derste “Teşebbüs + Suça İştirak + Suçların İçtimaı ” konusunu ele alacağız. Amacım; hukuk fakültesi öğrencileri ile Hukuk Mesleklerine Giriş Sınavına hazırlanan avukat adaylarına, tamamen ücretsiz ve kolay erişilebilir nitelikte, anlaşılır ders notları sunarak çalışmalarına katkıda bulunmaktır.
1) Teşebbüs (TCK m.35–36)
1.1. Tanım, Amaç ve Hukuki Niteliği
Tanım: TCK m.35’e göre; kişi, işlemeyi kastettiği bir suçu elverişli hareketlerle doğrudan doğruya icraya başlayıp da, elinde olmayan nedenlerle tamamlayamazsa teşebbüsten sorumlu tutulur.
Amaç: Failin suç işleme iradesini fiile dönüştürüp toplum güvenliğini somut tehlikeye soktuğu anda, henüz netice gerçekleşmemiş olsa bile cezai tepkiyi devreye sokmaktır.
Hukuki nitelik: Teşebbüs, tamamlanmamış haksızlığın yaptırımla karşılandığı bir kurumdur; suç tipinin bütün unsurları gerçekleşmemiştir, fakat icra hareketi ile hukuki değer somut tehlike altına girmiştir.
Kısa not: Teşebbüs sadece kasten işlenebilen suçlarda mümkündür. Taksirli suçlarda teşebbüs olmaz.
1.2. Cezalandırma Rejimi ve Ölçütler
- Ağırlaştırılmış müebbet öngörülen suçlarda → 13–20 yıl hapis
- Müebbet öngörülen suçlarda → 9–15 yıl hapis
- Diğer suçlarda → temel ceza, ¼’ten ¾’e kadar indirildikten sonra hükmolunur.
Ölçütler (hakimin takdiri):
- Meydana gelen zarar/tehlikenin ağırlığı (ör. icra hareketinin ilerleme derecesi)
- Kullanılan araçların elverişliliği ve yoğunluğu
- Failin kastının yoğunluğu (amaç, saik, ısrar)
- Dış etkenlerin ağırlığı (yakalanma, üçüncü kişinin müdahalesi vb.)
1.3. Teşebbüsün Şartları (Unsurlar)
- Kasıt: Fail, belirli bir suç tipini gerçekleştirmeyi bilerek ve isteyerek hedeflemelidir. Olası kastta da teşebbüs mümkündür.
- İcra hareketine başlama: Hazırlığı aşan ve doğrudan doğruya tipe yönelen hareket gerekir.
- Elverişli hareket: Kullanılan araç ve yöntem, tipik neticeyi gerçekleştirmeye elverişli olmalıdır (tam elverişlilik aranmaz; somut olaya göre değerlendirilir).
- Elinde olmayan neden: Neticenin gerçekleşmemesi failin dışındaki bir sebepten doğmalıdır (mağdurun direnmesi, üçüncü kişinin engellemesi, beklenmeyen teknik arıza vb.).
- Neticenin gerçekleşmemesi: Tipik netice doğmamıştır; aksi hâlde tamamlanmış suç gündeme gelir.
Sınır sorusu: Fail kendi iradesiyle durursa? → Gönüllü vazgeçme (aşağıda).
1.4. Hazırlık–İcra Ayrımı ve Elverişlilik
Hazırlık hareketi: Suç işlemeye zemin hazırlayan, fakat tipik fiili doğrudan gerçekleştirmeye başlamayan davranışlar (silah temini, keşif, plan, randevulaşma). Kural: Cezalandırılmaz (kanunda açıkça suç sayılan istisnalar hariç: örgüt kurma, sahte belge üretme vb.).
İcra hareketi: Tipik fiilin doğrudan gerçekleştirilmesine yönelmiş, hedefe kilitlenmiş davranışlar (silahı doğrultup tetiğe basma, bıçağı savurma, hileli hareketle parayı almaya teşebbüs). Kural: Teşebbüs mümkündür.
Elverişlilik ölçütü (somut tehlike testi):
- Araç yönünden elverişlilik: Oyuncak tabancayla uzaktan ateş etme → objektif elverişlilik yok (genellikle).
- Konu/obje yönünden elverişlilik: Boş cebe hırsızlık amacıyla el uzatma → elverişli değil (çoğunlukla “elverişsiz teşebbüs” tartışması).
- Zaman/mekân koşulları: Gece kapının kilidini profesyonel apararla açmaya başlamak → elverişli icra.
Pratik kutu: “Ne zaman icra başlar?”
- Fail, hedef normun tipik hareketine doğrudan yönelip geri dönüşsüz risk yaratıyorsa.
Elverişsiz teşebbüs: Doktrinde ikiye ayrılır:
- Mutlak elverişsizlik: Kullanılan araç veya konu itibarıyla asla netice doğuramaz (ölüye karşı öldürme, şekere zehir diye un katma). Kural olarak cezalandırılmaz; ancak somut tehlike yaratma varsa tartışma doğar.
- Nispi elverişsizlik: Normalde elverişli araç/ davranış, tesadüfi şartlar yüzünden netice doğurmamıştır (silah tutukluk yaptı). Teşebbüs olarak cezalandırılır.
1.5. Gönüllü Vazgeçme (TCK m.36)
Esas: Fail, icra hareketlerinden kendi isteğiyle vazgeçer veya neticenin gerçekleşmesini kendisi önlerse, teşebbüsten cezalandırılmaz.
- Şartlar:
- Vazgeçme gönüllü olmalı (yakalanma korkusu, dış baskı → gönüllülüğü zayıflatır).
- Netice gerçekleşmemiş olmalı.
- İcra bitmiş olsa dahi, fail aktif çabayla neticeyi önlerse yararlanır (örn. bıçakladığı mağduru hemen hastaneye yetiştirip hayatını kurtarması).
- Sonuç: Bu ana kadar işlenen fiiller başka suçu oluşturuyorsa, sadece onlardan sorumluluk doğar (ör. kasten yaralama).
- İştirakte etkisi: Çok failli suçta tek kişi gönüllü vazgeçebilir; şartları sağlayan yalnızca o kişi yararlanır. Diğer faillerin iradesi önemlidir.
Yanılgı noktası: “Geri adım” her zaman gönüllü vazgeçme değildir; dış zorunluluk veya yakalanma paniği varsa, teşebbüs sorumluluğu devam eder.
1.6. Etkin Pişmanlık: Genel Çerçeve ve Tipik Suçlar
Kavram: Suç tamamlandıktan sonra failin pişmanlık gösterip zararı gidermesi veya sonuçları azaltması.
Şart: Etkin pişmanlık genel bir kurum değildir; özel olarak düzenlendiği suçlarda (ör. hırsızlık, yağma, zimmet, dolandırıcılık, karşılıksız yararlanma vb.) uygulanır.
Sonuç: Kural olarak cezada indirim (bazı suçlarda kovuşturma/ceza verilmesine yer olmadığı ihtimalleri olabilir).
Teşebbüsle farkı: Teşebbüs netice doğmadan devreye girer; etkin pişmanlık netice doğduktan sonra gündeme gelir.
1.7. Uygulamada Sınır Sorunları ve Örnek Olaylar
Örnek-1 (Elverişli icra): A, B’yi öldürmek için tabancasını doğrultup tetiğe basar; silah tutukluk yapar.
- Değerlendirme: Kasıt var + icra hareketi başlamış + elinde olmayan neden. → Kasten öldürmeye teşebbüs.
Örnek-2 (Hazırlıkta kalma): A, B’nin evinin anahtar kalıbını alır; hırsızlık planlar fakat harekete geçmez.
- Değerlendirme: Hazırlık hareketi; kural olarak cezalandırılmaz (ayrı suç tipi yoksa).
Örnek-3 (Gönüllü vazgeçme): A, bıçakla B’yi yaraladıktan sonra kanamayı durdurup ambulans çağırır; B kurtulur.
- Değerlendirme: Netice (ölüm) oluşmaması failin aktif çabası ile. → Öldürmeye teşebbüsten sorumlu değil; kasten yaralama gündeme gelebilir.
Örnek-4 (Elverişsiz teşebbüs – mutlak): A, ölüye ateş ederek “öldürdüm” zanneder.
- Değerlendirme: Mutlak elverişsizlik; çoğunlukla teşebbüs kabul edilmez (ayrı suç tipleri değerlendirilebilir: genel güvenliği tehlikeye sokma vb. somut olaya göre).
Örnek-5 (Dış neden): A, mağdurun cüzdanını almaya çalışırken güvenlik görevlisi müdahale eder.
- Değerlendirme: Hırsızlığa teşebbüs; neticenin gerçekleşmemesi harici engel sebebiyle.
1.8. Kısa Özet ve Sınav Tipi Mini Test
Özet Kutusu
- Teşebbüs, kasten suçlarda, icra aşamasına geçilmiş ancak fail dışındaki nedenlerle netice doğmamışsa söz konusudur.
- Hazırlık ≠ icra: Hazırlık cezalandırılmaz (istisnalar hariç).
- Gönüllü vazgeçme: Fail isterse durur veya neticeyi kendisi önler → teşebbüsten cezasızlık; varsa başka suçtan sorumluluk.
- Etkin pişmanlık: Suç tamamlandıktan sonra; özel tiplerde indirime/sonuçlara yol açar.
- Cezalar: Ağırlaştırılmış müebbette 13–20, müebbette 9–15, diğer suçlarda ¼–¾ indirim.
Mini Test (OSYM tarzı – kısa)
- Aşağıdakilerden hangisi teşebbüsün şartlarından değildir?
A) Kasıt B) İcra hareketine başlama C) Neticenin gerçekleşmesi D) Elinde olmayan neden E) Elverişli hareket - “Yakalanma korkusuyla vazgeçme” hâlinde uygulanacak kurum:
A) Gönüllü vazgeçme B) Etkin pişmanlık C) Teşebbüs D) Meşru savunma E) Haksız tahrik - Elverişsiz teşebbüste mutlak elverişsizlik örneği hangisidir?
A) Boş cebe el uzatma B) Silahın tutukluk yapması C) Ölüye ateş etme D) Mağdurun kaçması E) Üçüncü kişinin engellemesi - Fail icra hareketlerini bitirmiş; ancak mağdurun ölmemesi için yoğun çaba sarf etmiş ve neticeyi önlemiştir. Sonuç?
A) Teşebbüsten mahkûmiyet B) Gönüllü vazgeçme uygulanır C) Etkin pişmanlık uygulanır D) Beraat E) Hükmün açıklanmasının geri bırakılması - Teşebbüs hangi kusur türünde mümkündür?
A) Bilinçsiz taksir B) Bilinçli taksir C) Olası kast ve doğrudan kast D) Kusursuzluk E) Taksir ve kast birlikte - Aşağıdakilerden hangisi hazırlık hareketidir?
A) Tetiğe basmak B) Bıçağı mağdura savurmak C) Hedefi gözetleyip plan yapmak D) Kapıyı zorlayıp açmak E) Parayı almaya uzanmak - Neticenin gerçekleşmemesinin failin kendi iradesiyle olduğu hâlde uygulanacak sonuç:
A) Teşebbüs indirimi B) Gönüllü vazgeçme C) Etkin pişmanlık D) Meşru savunma E) Hukuka uygunluk - Etkin pişmanlık genel bir kurum mudur?
A) Evet B) Hayır, sadece kanunda düzenlenen suçlarda C) Teşebbüste uygulanır D) Taksirde uygulanır E) Sadece kabahatlerde - Aşağıdakilerden hangisi icra hareketidir?
A) Sahte kimlik basmak için yazıcı satın alma
B) Mağdurun evine tornavidayla girmeye başlama
C) Suçtan sonra kaçış planı yapmak
D) Suça araç temin etmek
E) Ön keşif yapmak - Teşebbüste ceza belirlenirken esas alınmayan ölçüt:
A) Zarar/tehlikenin ağırlığı B) Araçların elverişliliği C) Failin kast yoğunluğu D) Failin eğitim durumu E) Dış engellerin ağırlığı
Cevap Anahtarı: 1-C, 2-C, 3-C, 4-B, 5-C, 6-C, 7-B, 8-B, 9-B, 10-D
2) Suça İştirak (TCK m.37–41)
2.1. İştirake İlişkin Genel İlkeler
- Tanım: İştirak, kasten işlenen bir suça birden fazla kişinin birlikte katılmasıdır.
- Yalnızca kasıtlı suçlarda mümkündür. Taksirli suçlarda iştirak hükümleri uygulanmaz.
- Suçun icra hareketine başlanmış olmalı. Hazırlık aşamasındaki fiillere iştirak hükümleri uygulanmaz.
- Ani suçlarda (örn. kasten öldürme), suç tamamlanıncaya kadar iştirak mümkündür.
- Kesintisiz suçlarda (örn. kişiyi hürriyetinden yoksun kılma), suç sona erene kadar iştirak gerçekleşebilir.
- İhmali suçlarda ve özgü suçlarda iştirak de mümkündür.
- Herkes, kendi kusurlu fiilinden sorumludur; şahsi cezasızlık nedenleri diğer suç ortaklarına yansımaz.
📌 Özet: İştirak, cezai sorumluluğu genişleten bir kurumdur. Fail tek başına suç işleyebilseydi bile, diğerlerinin katılımı nedeniyle cezalandırmada farklılık doğar.
2.2. Faillik (TCK m.37)
Müşterek Fail:
- Birden fazla kişi, suçun icra hareketlerini birlikte ve doğrudan gerçekleştirirse, müşterek fail sayılır.
- Suç üzerinde ortak hâkimiyet vardır.
Dolaylı Fail:
- Bir kişiyi, cebir, tehdit veya hile ile suç işlemeye yönlendiren; ya da isnat yeteneği olmayan kişiyi araç olarak kullanan kimse dolaylı faildir.
- İcra hareketini yapan kişi cezalandırılmaz; sadece dolaylı fail sorumludur.
- Kusur yeteneği olmayan kişiyi kullanan failin cezası ⅓–½ oranında artırılır.
📌 Pratik Ayrım:
- Dolaylı faillikte, “araç kişi” suç üzerinde irade serbestisine sahip değildir.
- Müşterek faillikte ise suçun icrasında fiili ve ortak hâkimiyet bulunur.
2.3. Azmettirme (TCK m.38)
Tanım:
Suç işleme fikri olmayan bir kişiyi, etkileyerek suç işlemeye yönlendirmek.
Özellikler:
- Azmettiren, işlenen suçun cezasıyla aynı şekilde cezalandırılır.
- Alt/üst soy ilişkisi kullanılarak azmettirilmişse ceza artırılır.
- Çocukları azmettirmede alt–üst soy şartı aranmaksızın ceza artırılır.
- Fail, azmettirme sonrası başka bir suç işlerse, azmettiren bu suçtan sorumlu olmaz.
- Fail kendi isteğiyle icra hareketlerinden vazgeçerse, azmettiren bundan yararlanamaz.
2.4. Yardım Etme (TCK m.39)
Tanım:
Suçun olmazsa olmaz unsurlarını gerçekleştirmeyen, fakat suçun işlenmesine maddi veya manevi katkı sağlayan kişidir.
Manevi İştirak:
- Suç işlemeye teşvik etme
- Suç işleme kararını kuvvetlendirme
- Nasıl işleneceğini gösterme
- Yardım vaadinde bulunma
Maddi İştirak:
- Suçta kullanılacak araç sağlama
- Suçtan önce ya da suç sırasında yardım ederek icrayı kolaylaştırma
📌 Cezası: Failin cezası ¼–½ oranında indirilmiş şekilde belirlenir.
2.5. Bağlılık Kuralı (TCK m.40)
- İştirakte esas: Hukuka aykırı ve kasten işlenmiş bir fiilin varlığıdır.
- Suç ortaklarından birinde faillik için aranan şartlar yoksa, fail olarak sorumlu tutulmaz ama bağlılık kuralı sayesinde azmettiren veya yardım eden sıfatıyla sorumlu olabilir.
- Şahsi cezasızlık veya indirim nedenleri sadece ilgili suç ortağını etkiler, diğerlerine yansımaz.
2.6. Gönüllü Vazgeçme – İştirak İlişkisi
- Çok failli suçlarda, yalnızca gönüllü vazgeçen fail bu hükümlerden yararlanır.
- Vazgeçen kişi, neticenin gerçekleşmesini önlemek için çaba gösterirse ve başarılı olursa sorumluluktan kurtulur.
- Diğer faillerin kusurlu davranışı devam ediyorsa, onlar sorumluluktan kurtulmaz.
2.7. Dolaylı Faillik – Azmettirme Karşılaştırması
| Kriter | Dolaylı Faillik | Azmettirme |
|---|---|---|
| Failin iradesi | Ortadan kaldırılır (cebir, tehdit, hile, isnat yeteneği yok) | Serbest irade ile karar verilir |
| Araç kişi | Sorumlu tutulmaz | Fail sorumludur |
| Cezalandırma | Dolaylı fail sorumlu | Azmettiren, fail ile aynı ceza alır |
| Ortaklık türü | Asli faillik | Asli iştirak |
2.8. Örnek Olaylar ve Mini Test
Örnek-1: A, B’ye “git C’nin parasını çal” der. B de hırsızlık yapar. → A azmettiren, B faildir.
Örnek-2: A, akıl hastasına “şu kişiye ateş et” der, ateş eder. → A dolaylı fail, akıl hastası sorumlu değil.
Örnek-3: A, B’ye cinayet için tabanca verir. → A yardım eden, B faildir.
Örnek-4: A, B’yi suç işlemekten caydırırsa → gönüllü vazgeçme hükümleri uygulanabilir.
Mini Test (OSYM tarzı) Ceza Hukuku Ders Notları
- İştirak hükümleri hangi suçlarda uygulanmaz?
A) Kasten işlenen suçlarda
B) Ani suçlarda
C) Taksirli suçlarda
D) Kesintisiz suçlarda
E) Özgü suçlarda - Dolaylı faillikte icra hareketini gerçekleştiren kişi hangi durumda sorumlu tutulmaz?
A) Suç kastı varsa
B) İrade serbestliği varsa
C) Cebir, tehdit veya hileyle yönlendirilmişse
D) Ortak hâkimiyet kurmuşsa
E) Manevi iştirak etmişse - Aşağıdakilerden hangisi manevi yardım örneğidir?
A) Suçta kullanılacak araç sağlamak
B) Suç işlenmeden önce failin kararını güçlendirmek
C) Fail ile birlikte fiili icra etmek
D) Faili suç işlemeye ikna etmek
E) Suçtan sonra delilleri saklamak - Alt soyuna suçu işleme düşüncesini telkin eden kimse hangi sıfatla sorumludur?
A) Yardım eden
B) Dolaylı fail
C) Azmettiren – cezası artırılır
D) Müşterek fail
E) Manevi iştirakçi - Şahsi cezasızlık nedeni (örn. yakın hısıma karşı suç) hangi suç ortaklarını etkilemez?
A) Tüm suç ortaklarını
B) Sadece azmettirenleri
C) Sadece yardım edenleri
D) Sadece ilgili suç ortağını
E) Failleri
Cevaplar: 1-C, 2-C, 3-B, 4-C, 5-D
3) Suçların İçtimaı (TCK m.42–44) –
3.1. Kavram, Amacı ve Genel İlkeler
Tanım:
İçtima, failin aynı veya farklı fiilleri ile birden fazla suç normunu ihlal etmesi durumunda, hangi cezaların uygulanacağını düzenleyen kurallar bütünüdür.
Genel kural (gerçek içtima): Fail kaç suç işlemişse, o kadar cezadan sorumludur. Her suç için ayrı ayrı ceza verilir ve cezalar toplanarak infaz edilir.
Amaç: Failin aynı eylem nedeniyle birden fazla kez cezalandırılmasını önlemek, ceza adaletini ve ölçülülüğü sağlamaktır.
📌 Önemli: TCK, istisnai bazı hallerde “birden fazla suç – tek ceza” sistemini benimsemiştir. Bunlara suçların içtimaı denir.
Değerlendirme ölçütleri:
- Hedef sayısı → Birden fazla hedef varsa, birden fazla suç vardır.
- Mağdur sayısı → Her mağdur için ayrı suç oluşur. Ancak bazı durumlarda mağdur tek olsa da birden fazla suç gündeme gelebilir.
- Fiil sayısı → Tek fiil mi, birden fazla fiil mi?
- Zaman unsuru → Aynı anda mı, farklı zamanlarda mı işlendi?
3.2. Bileşik (Mürekkep) Suç – TCK m.42
Tanım:
Bir suçun diğerinin unsuru veya ağırlaştırıcı nedeni olması hâlinde, bu iki fiil birleşir ve tek suç sayılır.
Özellikleri:
- Kanunda açıkça düzenlenmiş olmalıdır.
- Unsurlar birbirinden ayrılmaz.
- Bileşik suçu oluşturan parça suçlardan biri şikâyete tabi olsa bile, bütün suç resen soruşturulur.
- Bileşik suçu oluşturan unsurlardan biri ortadan kalksa bile, diğer suç tek başına cezalandırılmaz.
Örnekler:
- Yağma (TCK m.148): Hem hırsızlık hem tehdit unsurlarını kapsar → Tek suç (yağma).
- Nitelikli yağma (TCK m.149): Fail, mağdurun evine girip malını zorla alırsa → Hem hırsızlık hem konut dokunulmazlığı ihlali birleşir.
- İşkence + cinsel saldırı: Kamu görevlisi işkence sırasında cinsel tacizde bulunursa → Tek suç (nitelikli işkence).
📌 Pratik not: Bileşik suçlarda faile “iki ayrı suçtan ceza” verilmez; birleşen unsur, esas suçun içinde erir.
3.3. Zincirleme (Müteselsil) Suç – TCK m.43 – Ceza Hukuku Ders Notları
Tanım:
Fail, bir suç işleme kararı kapsamında, değişik zamanlarda, aynı kişiye karşı aynı suçu birden fazla işlerse → zincirleme suç hükümleri uygulanır.
Sonuç: Fail tek ceza alır, fakat bu ceza ¼’ten ¾’e kadar artırılır.
Şartlar:
- Aynı suç tipinin ihlali (aynı kanun maddesi).
- Suçlar farklı zamanlarda işlenmiş olmalı.
- Tek bir suç işleme kararı bulunmalı (birbiriyle bağlantılı eylemler).
- Aynı mağdura karşı veya mağduru belirsiz (topluma karşı) suçlarda.
Özellikler:
- Suçun temel veya nitelikli halleri birlikte zincirleme suç oluşturabilir.
- Suçlardan biri teşebbüs aşamasında kalsa bile, zincirleme hükümler uygulanır.
- Birden fazla kişiye karşı işlenen hakaret → tek suç, zincirleme hükümleri uygulanır.
Uygulanamayacak suçlar:
- Kasten öldürme
- Kasten yaralama
- Yağma
- İşkence
Örnekler:
- Aynı kişiye karşı farklı tarihlerde defalarca dolandırıcılık → zincirleme suç.
- Belirsiz mağdurlara yönelik uyuşturucu sevkiyatı (ör. farklı tarihlerde 30, 40, 50 kg uyuşturucu) → zincirleme suç.
- Bir fiille birden fazla kişiye hakaret → zincirleme suç.
3.4. Fikrî İçtima – TCK m.44
Tanım:
Failin tek fiiliyle birden fazla farklı suçun oluşmasına sebebiyet vermesi durumudur.
Sonuç: Fail sadece en ağır cezayı gerektiren suçtan dolayı cezalandırılır.
Özellikleri:
- Failin tek fiili vardır, fakat bu fiil birden fazla suç tipine temas eder.
- Suçlardan biri affa uğrarsa, fikrî içtima ortadan kalkar.
- Biri şikâyete tabi, diğeri resen takip edilen suçsa; şikâyet gerçekleşmezse fail yalnızca resen takip edilenden sorumludur.
Örnekler:
- Fail, ruhsatsız silahla birini yaralarsa → Hem “yaralama” hem “ruhsatsız silah bulundurma”. Cezalandırma → en ağır suç (yaralama).
- Fail, tek fiille hem mala zarar verme hem de kamu malına zarar verme suçlarını işlerse → en ağırından ceza verilir.
- Fail, sahte kimlikle dolandırıcılık yaparsa → hem “resmi belgede sahtecilik” hem “dolandırıcılık” gündeme gelir → ağır olan suçtan ceza.
3.5. Karşılaştırma: Bileşik – Zincirleme – Fikrî İçtima
| Ölçüt | Bileşik Suç (TCK 42) | Zincirleme Suç (TCK 43) | Fikrî İçtima (TCK 44) |
|---|---|---|---|
| Fiil sayısı | Bir fiil, unsurlar birleşmiş | Aynı suç, farklı zamanlarda | Tek fiil, farklı suç tipleri |
| Suç tipi | Tek suç | Tek suç (artırımlı) | En ağır suç seçilir |
| Ceza | Tek ceza (esas suç) | Tek ceza + ¼–¾ artırım | En ağır suçtan ceza |
| Örnek | Yağma = hırsızlık + tehdit | Aynı kişiye defalarca dolandırıcılık | Ruhsatsız silahla adam yaralama |
3.6. Örnek Olaylar ve Sık Hatalar
Örnek-1 (Bileşik suç): Fail, mağdurun evine girip cebirle televizyonunu alır. → Hem hırsızlık hem konut dokunulmazlığı hem tehdit → Tek suç (nitelikli yağma).
Örnek-2 (Zincirleme suç): Fail, aynı kişiye ait kredi kartını farklı günlerde üç kez kullanır. → Tek suç (kredi kartı dolandırıcılığı) + artırım.
Örnek-3 (Fikrî içtima): Fail, ruhsatsız tabancayla mağdura ateş edip yaralar. → Hem “yaralama” hem “ruhsatsız silah” → En ağır suçtan ceza.
Sık hata:
- “Bir fiille birden fazla kişiye hakaret” durumu → çoğu öğrenci “fikrî içtima” sanır, oysa TCK m.43 kapsamında zincirleme suçtur.
- “Dolandırıcılık + sahtecilik” birlikte işlenirse → genelde fikrî içtima uygulanır.
3.7. Mini Test Soruları (OSYM tarzı)
- Aşağıdakilerden hangisi bileşik suç örneğidir?
A) Aynı kişiye farklı günlerde dolandırıcılık yapmak
B) Ruhsatsız silahla yaralama
C) Mağduru evinde cebir kullanarak soymak
D) Bir fiille iki kişiye hakaret
E) İhmali suçta iştirak - Zincirleme suç hükümleri hangi suçlarda uygulanmaz?
A) Kasten öldürme
B) Hırsızlık
C) Dolandırıcılık
D) Mala zarar verme
E) Karşılıksız yararlanma - Fail, aynı fiille hem dolandırıcılık hem resmi belgede sahtecilik suçunu işlemiştir. Hangisi uygulanır?
A) Gerçek içtima
B) Zincirleme suç
C) Fikrî içtima – en ağır suç
D) Bileşik suç
E) Hükmün açıklanmasının geri bırakılması - Fail, birden fazla mağdura aynı anda hakaret etmiştir. Bu durumda?
A) Fikrî içtima
B) Zincirleme suç
C) Gerçek içtima
D) Bileşik suç
E) Tek suç ve cezasızlık - Bileşik suçun özelliklerinden biri değildir:
A) Kanunda açıkça düzenlenmesi gerekir
B) Unsurlar birbirinden ayrılmaz
C) Şikâyete tabi unsur varsa tamamı şikâyete tabi sayılır
D) Tek suç kabul edilir
E) Fail birden fazla ceza almaz
Cevaplar: 1-C, 2-A, 3-C, 4-B, 5-C
4) Hızlı Karşılaştırma Tabloları
4.1. Teşebbüs – Gönüllü Vazgeçme – Etkin Pişmanlık
| Kriter | Teşebbüs (TCK 35) | Gönüllü Vazgeçme (TCK 36) | Etkin Pişmanlık |
|---|---|---|---|
| Netice | Gerçekleşmemiş | Gerçekleşmemiş | Gerçekleşmiş |
| Failin iradesi | Suçu işlemek ister, dış engellerle tamamlayamaz | Fail kendi isteğiyle durur veya neticeyi önler | Fail suç sonrası pişman olur, zararı giderir |
| Cezalandırma | Ceza ¼–¾ oranında indirilir | Teşebbüsten ceza yok, varsa önceki fiillerden sorumluluk | Cezada indirim (özel tiplerde) |
| Örnek | Silah tutukluk yaptı | Fail, bıçakladığı mağduru hastaneye yetiştirdi | Hırsız, malı geri verir |
4.2. Dolaylı Faillik – Azmettirme – Yardım Etme
| Kriter | Dolaylı Faillik | Azmettirme | Yardım Etme |
|---|---|---|---|
| Failin iradesi | Yok; cebir, tehdit, hile veya isnat yeteneği yok | Serbest irade ile karar verir | Suç kararını etkiler veya kolaylaştırır |
| Sorumlu kişi | Dolaylı fail | Azmettiren, faille aynı ceza | Yardım eden → ceza indirimli |
| Ortaklık türü | Asli faillik | Asli iştirak | Fer’i iştirak |
| Örnek | Akıl hastasına adam öldürtmek | “Git şu kişiyi öldür” demek | Failin kullandığı tabancayı temin etmek |
4.3. Bileşik Suç – Zincirleme Suç – Fikrî İçtima
| Kriter | Bileşik Suç (TCK 42) | Zincirleme Suç (TCK 43) | Fikrî İçtima (TCK 44) |
|---|---|---|---|
| Fiil sayısı | Tek fiil, unsurlar birleşmiş | Aynı suç, farklı zamanlarda | Tek fiil, farklı suç tipleri |
| Suç tipi | Tek suç | Tek suç (artırımlı ceza) | En ağır suç seçilir |
| Ceza | Esas suçtan tek ceza | Tek ceza + ¼–¾ artırım | En ağır suçtan tek ceza |
| Örnek | Yağma = hırsızlık + tehdit | Aynı kişiye 3 kez dolandırıcılık | Ruhsatsız silahla yaralama |
5) Olay Çözüm Rehberi (Adım Adım)
📌 Öğrenciler için uygulanabilir bir check-list:
- Fiil sayısını belirle:
- Tek fiil mi, birden çok mu?
- Eğer tek fiil → fikrî içtima / bileşik suç ihtimali.
- Eğer çok fiil → gerçek içtima veya zincirleme suç.
- Mağdur sayısını belirle:
- Her mağdur ayrı suç → çok suç ihtimali.
- Tek mağdur → tek suç veya zincirleme.
- Zaman unsurunu değerlendir:
- Aynı anda mı, farklı zamanlarda mı işlendi?
- Farklı zaman → zincirleme suç ihtimali.
- Failin iradesini kontrol et:
- Tek suç işleme kararı var mı?
- Varsa zincirleme suç; yoksa ayrı ayrı suç.
- Suç tipi ve unsurları karşılaştır:
- Unsurlar birleşiyorsa → bileşik suç.
- Aynı suç tekrar ediyorsa → zincirleme.
- Tek fiille farklı suç tipleri varsa → fikrî içtima.
- Neticenin oluşup oluşmadığını sor:
- Netice yok → teşebbüs.
- Neticeyi fail engelledi → gönüllü vazgeçme.
- Netice var + fail zararı giderdi → etkin pişmanlık.
6) Ezber Kutuları – Sınav İpuçları
- Teşebbüs → Kasıtlı suçlarda olur. (Taksirde teşebbüs olmaz.)
- Gönüllü vazgeçme → cezayı kaldırır, etkin pişmanlık → cezayı indirir.
- Dolaylı fail → asli faildir; azmettiren → fail kadar sorumludur; yardım eden → cezası daha hafif.
- Bileşik suç → unsurlar birleşir; zincirleme suç → tekrar vardır; fikrî içtima → tek fiil, farklı suçlar.
- Bir fiille birden fazla kişiye hakaret → zincirleme suç, fikrî içtima değil.
- Zincirleme suç uygulanmaz → kasten öldürme, yaralama, yağma, işkence.
7) Mini Olay Analizi
Olay:
A, ruhsatsız tabancayla B’nin evine girip cebir kullanarak malını alır.
Çözüm:
- Fiil → tek.
- Unsurlar → hırsızlık + cebir + konut dokunulmazlığı.
- Sonuç → Bileşik suç (nitelikli yağma).
Olay:
A, aynı kişiyi farklı günlerde 3 kez dolandırır.
- Fiiller → çok.
- Aynı mağdur, aynı suç tipi.
- Tek suç işleme kararı mevcut.
- Sonuç → Zincirleme suç (tek ceza + artırımlı).
Olay:
A, ruhsatsız silahla B’ye ateş edip yaralar.
- Fiil → tek.
- Birden fazla suç tipi → ruhsatsız silah + yaralama.
- Sonuç → Fikrî içtima → en ağır suçtan ceza (yaralama).
Ceza Hukuku Ders Notları – Genel Hükümler Bölüm 1
Ceza Hukuku Ders Notları – Genel Hükümler Bölüm 2
Ceza Hukuku Ders Notları – Genel Hükümler Bölüm 3
Ceza Hukuku Ders Notları – Genel Hükümler Bölüm 4
Ceza Hukuku Ders Notları – Genel Hükümler Bölüm 5
Ceza Hukuku Ders Notları – Genel Hükümler Bölüm 6
Avukat Gökhan Yağmur Kimdir?
Av. Gökhan Yağmur, İstanbul merkezli olarak faaliyet gösteren, ceza hukuku, aile hukuku, ticaret hukuku ve fikri mülkiyet hukuku alanlarında uzmanlaşmış bir avukattır. Uzun yıllara dayanan mesleki deneyimiyle birlikte yalnızca dava ve uyuşmazlıkların çözümünde değil, aynı zamanda önleyici hukuk danışmanlığı, sözleşme yönetimi ve şirketlere stratejik hukuki destek sunmaktadır.
Ceza yargılamaları, boşanma ve velayet davaları, ticari uyuşmazlıklar ve marka–patent süreçlerinde müvekkillerine etkin savunma ve çözüm odaklı yaklaşımıyla hizmet vermektedir. Ayrıca TÜRKPATENT, USPTO ve EUIPO nezdinde marka tescili ve fikri mülkiyet koruması konularında hem yerli hem de yabancı müvekkillere danışmanlık sağlamaktadır. – Turkey Brand Law
Kurucusu olduğu Hukuk Plus, HukukBankasi.net ve diğer dijital projeleriyle hukuk öğrencileri, stajyer avukatlar ve meslektaşlara yönelik özgün bir ekosistem geliştirmiştir. Bu sayede hukuk bilgisinin paylaşımı, güncel içtihatların takibi ve mesleki dayanışmanın güçlenmesine katkı sunmaktadır.
Av. Gökhan Yağmur, girişimci vizyonu ile yalnızca klasik avukatlık hizmeti sunmakla kalmayıp; marka yönetimi, e-ticaret hukuku, uluslararası şirket danışmanlığı ve dijital hukuk çözümleri alanlarında da fark yaratan çalışmalara imza atmaktadır.
Daha fazla bilgi için:
📌 www.gokhanyagmur.com
📌 www.gokhanyagmur.com.tr
📞 0542 157 06 34
Yolculuk Süresini Hesaplayın
Yakındaki yerler için seyahat süresini ve yol tariflerini görün
