Türkiye’nin Devlet Şekli ve Yönetim Sistemi Nasıldır? 2025 Anayasa Hukuku Ders Notu
📚 1. Türkiye’nin Devlet Şekli: Cumhuriyet
1982 Anayasası’nın 1. maddesi uyarınca:
“Türkiye Devleti bir Cumhuriyettir.”
Cumhuriyet; egemenliğin kaynağının halka ait olduğu, devlet başkanının verasetle değil seçimle belirlendiği bir yönetim biçimidir. Bu sistemde halk, temsilcileri aracılığıyla yasama yetkisini kullanır ve yürütme organı da yine halk tarafından belirlenir.
1.1. Cumhuriyetin Nitelikleri (m.2)
Türkiye Cumhuriyeti’nin temel nitelikleri Anayasa’nın 2. maddesinde tanımlanmıştır:
- Demokratik
- Laik
- Sosyal
- Hukuk Devleti
Bu nitelikler, Türkiye’nin bir üniter devlet olduğunu da ima eder. Üniter devlet, yönetimin tek merkezden yürütüldüğü devlet yapısıdır.
📌 2. Türkiye’nin Yönetim Biçimi: Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi
2017 yılında yapılan anayasa değişikliği ile parlamenter sistemden başkanlık modeline dayalı Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi’ne geçilmiştir. Bu sistem, 2018 seçimleri ile fiilen uygulanmaya başlanmıştır.
2.1. Temel Özellikleri:
- Yürütme yetkisi tek kişide: Cumhurbaşkanı.
- Başbakanlık kaldırılmıştır.
- Cumhurbaşkanı hem devletin hem de yürütmenin başıdır.
- Bakanlar, Cumhurbaşkanı tarafından atanır ve görevden alınır.
- Yasama ve yürütme organları ayrı ayrı seçilir.
- TBMM ve Cumhurbaşkanı karşılıklı olarak seçimleri yenileyebilir.
- Cumhurbaşkanı kararname çıkarma yetkisine sahiptir (ancak bu yetki sınırlıdır).
📘 3. Anayasadaki Düzenlemeler
3.1. Anayasa Madde 3:
“Türkiye Devleti, ülkesi ve milletiyle bölünmez bir bütündür. Dili Türkçedir.”
Bu maddeyle, üniter yapı ve tek resmi dil ilkesi anayasal güvence altına alınmıştır.
3.2. Anayasa Madde 4:
“Anayasa’nın 1’inci maddesindeki devlet şekli cumhuriyettir. Bu madde değiştirilemez ve değiştirilmesi teklif dahi edilemez.”
Bu hüküm ile Türkiye Cumhuriyeti’nin devlet şekli mutlaklaştırılmış, anayasanın değiştirilemez hükümleri arasında yerini almıştır.
📌 4. Üniter Devlet Yapısı
Türkiye Cumhuriyeti üniter bir devlettir. Bu, devletin:
- Tek bir yasama organı (TBMM),
- Tek bir yürütme organı (Cumhurbaşkanı),
- Tek bir yargı sistemi (üniter yargı) üzerinden yönetildiği anlamına gelir.
Türkiye’de eyalet veya federal bir yapı bulunmamaktadır. Ancak yerel yönetimlere sınırlı idari özerklik verilmiştir (belediyeler, il özel idareleri gibi).
📚 5. Sistemsel Değişimin Sonuçları
2017 reformlarıyla:
- Yürütme organı daha merkezi ve tek başlı hale geldi.
- Yasama ve yürütme arasında daha keskin bir ayrım oluşturuldu.
- Meclis denetimi azalırken, yürütmenin kararname yetkisi arttı.
- Siyasal istikrar ve hızlı karar alma mekanizması öne çıktı.
Bu sistemin eleştirilen yönleri arasında ise denetim mekanizmalarının zayıflaması ve yasamanın yürütmeye karşı etkisizleşmesi yer alır.
📊 6. Sistem Özeti Tablosu
| Özellik | Önceki Sistem (Parlamenter) | Yeni Sistem (Cumhurbaşkanlığı) |
|---|---|---|
| Yürütme Başında | Başbakan | Cumhurbaşkanı |
| Bakanlar Kurulu | Meclise karşı sorumlu | Cumhurbaşkanına bağlı |
| Seçim | Ayrı değil, ardışık | Aynı gün seçim |
| Meclis Yetkisi | Güvenoyu, gensoru | Gensoru kalktı, soru yazılı |
| Cumhurbaşkanı Kararnamesi | Yok | Var (kanunla çakışırsa kanun üstün) |
📌 7. Öğretici Notlar
- Türkiye’de egemenlik millete aittir, ancak halk bu yetkiyi temsilcileri aracılığıyla kullanır (temsili demokrasi).
- Cumhurbaşkanlığı sistemi, klasik başkanlık sisteminden farklı olarak bazı “parlamenter kalıntıları” barındırır (örn. OHAL kararnameleri).
- Üniter yapının korunması, ülkenin idari bütünlüğünü sağlar.
📌 Hazırlayan:
Avukat Gökhan Yağmur
📚 Tüm Anayasa Hukuku Notları:
🌐 www.gokhanyagmur.com
📚 https://www.gokhanyagmur.com.tr/category/hukuk-ders-notlari/
