BORÇLAR HUKUKU DERS NOTLARI ÖZEL HÜKÜMLER GİRİŞ – Av. GÖKHAN YAĞMUR
Borçlar Hukuku’nun özel hükümler kısmına giriş: Satım, kira, hizmet, eser ve vekâlet sözleşmelerinin temel özelliklerini öğrenin.
TİPİK VE ATİPİK SÖZLEŞMELERİN SINIFLANDIRILMASI
Borçlar Hukuku’nda sözleşmeler, genellikle tipik (isimli) ve atipik (isimsiz) olmak üzere iki ana kategoriye ayrılır. Bu sınıflandırma, sözleşmenin kanunda açıkça düzenlenip düzenlenmediğine göre yapılır.
Tipik sözleşmeler kanunda ayrıntılı biçimde düzenlenmiş olan, isimsiz sözleşmeler ise kanunda yer almayan veya yalnızca sınırlı biçimde değinilen sözleşmelerdir.
TİPİK (İSİMLİ) SÖZLEŞMELERİN SINIFLANDIRILMASI
Tipik sözleşmeler, Türk Borçlar Kanunu’nda yer alan ve unsurları açıkça tanımlanmış olan sözleşme türleridir. Bu sözleşmeler, tarafların yükümlülüklerinin önceden belirlenmiş olması nedeniyle uygulamada büyük önem taşır.
Aşağıda, tipik sözleşmeler borç doğurdukları yükümlülük türlerine göre alt gruplara ayrılmıştır:
Devir Borcu Doğuran Sözleşmeler
Bu tür sözleşmelerde, bir tarafın diğer tarafa mülkiyet veya ayni hak devri borcu bulunmaktadır. Devir borcu doğuran sözleşmeler genellikle malvarlığı hukukunun temelini oluşturur.
- Satım Sözleşmesi: Satıcı, bir malın mülkiyetini alıcıya devretmeyi; alıcı ise bu malın karşılığında bedel ödemeyi üstlenir.
- Mal Değişimi (Trampa) Sözleşmesi: İki tarafın birbirine mal devretmesi esası üzerine kuruludur.
- Bağışlama Sözleşmesi: Bağışlayan, herhangi bir karşılık beklemeden bir malı veya hakkı karşı tarafa devretmeyi kabul eder.
Örnek Olay:
Bir kişinin mülkiyetinde bulunan taşınmazı karşılıksız olarak arkadaşına devretmesi, tipik bir bağışlama sözleşmesidir.
Kullandırma Borcu Doğuran Sözleşmeler
Kullandırma borcu doğuran sözleşmelerde amaç, bir malın mülkiyetini devretmek değil, kullanım hakkını belirli bir süreyle karşı tarafa tanımaktır.
- Kira Sözleşmesi: Kiraya veren, bir şeyin kullanımını belirli bir süre için kiracıya bırakır; kiracı da bu kullanım karşılığında kira bedeli ödemeyi kabul eder.
- Finansal Kiralama (Leasing) Sözleşmesi: Finansal kuruluşun, kiracının seçtiği bir malı satın alarak belirli süreyle kiraladığı özel nitelikli sözleşmedir.
- Kullanım Ödüncü (Ariyet) Sözleşmesi: Bir mal, karşılıksız olarak kullanıma bırakılır; ödünç alan, kullanımdan sonra aynı malı iade eder.
- Tüketim Ödüncü (Karz) Sözleşmesi: Paranın veya benzeri misli malların kullanılmak üzere verilmesi, süresi sonunda misliyle geri ödenmesi esasına dayanır.
Uygulama Notu:
Bir kişinin arkadaşına arabasını hafta sonu kullanması için vermesi, ariyet sözleşmesine örnektir. Ancak aynı kişi 5.000 TL borç verirse, bu karz (tüketim ödüncü) sözleşmesidir.
İş Görme Borcu Doğuran Sözleşmeler
Bu sözleşmelerde bir tarafın, belirli bir işi yapmak veya bir hizmet sunmak borcu altına girmesi söz konusudur.
- Genel Hizmet Sözleşmesi: İşçi, işverene bağımlı olarak bir hizmet ifa eder ve bunun karşılığında ücret alır.
- Eser Sözleşmesi: Yüklenici, ortaya somut bir eser çıkarmayı üstlenir.
- Vekalet Sözleşmesi: Vekil, müvekkilinin menfaatine bir hukuki işlem veya fiil gerçekleştirir.
- Yayım Sözleşmesi: Eser sahibinin, eserini yayımlatmak amacıyla bir yayımcıya devretmesiyle kurulan sözleşmedir.
Örnek:
Bir mimarın çizdiği konut projesi karşılığında ücret alması eser sözleşmesine, bir avukatın müvekkilini temsil etmesi ise vekalet sözleşmesine örnek teşkil eder.
Saklama Borcu Doğuran Sözleşmeler
Bu sözleşmelerde saklayan kişi, başkasına ait eşyayı korumakla yükümlüdür.
- Genel Saklama Sözleşmesi: Bir kimsenin, kendisine teslim edilen eşyayı muhafaza edip istenildiğinde iade etmeyi üstlendiği sözleşmedir.
Teminat Borcu Doğuran Sözleşmeler
Teminat sözleşmeleri, borçlunun yükümlülüklerini yerine getirmemesi ihtimaline karşı alacaklıya güvence sağlamak amacıyla yapılır.
- Kefalet Sözleşmesi: Kefil, borçlunun borcunu ödememesi halinde alacaklıya karşı borcu üstlenmeyi taahhüt eder.
Uygulama Notu:
Bir kişinin kardeşinin banka kredisini ödememesi durumunda borcu üstlenmeyi kabul etmesi, kefalet sözleşmesidir.
ATİPİK (İSİMSİZ) SÖZLEŞMELER
Atipik (isimsiz) sözleşmeler, Türk Borçlar Kanunu’nda veya diğer kanunlarda açıkça düzenlenmemiş, ancak hukuk düzenince yasaklanmamış sözleşmelerdir.
İsimsiz sözleşme terimi yanıltıcı olmamalıdır; bazen kanunda ismen geçse de ayrıntılı hükümleri düzenlenmeyen sözleşmeler de bu kapsama girebilir.
A. Karma Sözleşmeler
Karma sözleşme, birden fazla tipik sözleşmenin unsurlarının, kanunun öngörmediği biçimde bir araya getirilmesiyle oluşur. Burada sözleşmelerin kendisi değil, unsurları birleşmektedir.
1. Çift Edimli (Mahiyetli/Tipli) Karma Sözleşmeler
İki farklı sözleşmenin asli edimlerinin karşılıklı olarak yüklenilmesiyle kurulan sözleşmelerdir.
Örneğin:
- Kapıcılık sözleşmesi: Kapıcı, hizmet sözleşmesinin iş görme unsurunu; apartman yönetimi ise ona lojman tahsis ederek kira unsurunu üstlenir.
- Arsa payı karşılığı inşaat sözleşmesi: Yüklenici, inşaatı tamamlamayı; arsa sahibi ise daire devrini taahhüt eder.
- “Ev kirasız, para faizsiz” gibi sözleşmeler de bu gruba girer.
2. Kombine (Bileşik) Karma Sözleşmeler
Bir tarafın birden fazla sözleşmenin asli edimlerini üstlendiği, diğer tarafın ise yalnızca para borcu altına girdiği sözleşmelerdir.
Örnekler:
- Pansiyon sözleşmesi: Yatacak yer (kira), yemek (satış), temizlik (hizmet) unsurlarını içerir.
- Yatılı okul, hastane, seyahat (tur) sözleşmeleri de bu türdendir.
3. Eklemli Karma Sözleşmeler
Bu türde farklı sözleşmelerin unsurları birbirine karışır.
Örnek: 100.000 TL değerindeki bir malın 50.000 TL’ye satılması durumunda, 50.000 TL’lik kısmın bağış niteliği taşıması “karma bağışlama sözleşmesi” oluşturur.
B. Bileşik Sözleşmeler
Bileşik sözleşmeler, iki veya daha fazla bağımsız sözleşmenin bir araya gelmesiyle oluşur. Burada sözleşmeler unsurlarıyla değil, tam halleriyle birleşir.
Bir sözleşme geçersiz olursa diğeri de geçersiz olur.
Örnek:
Bir kişi restoranını kiralarken, kiracının içecekleri sadece kiralayandan almasını kararlaştırırsa, kira ve satım sözleşmeleri bir arada tek bir hukuki ilişki doğurur.
C. Kendine Özgü (Sui Generis) Sözleşmeler
Kanunda düzenlenen sözleşmelerin unsurlarını taşımayan, tamamen kendine özgü yapıya sahip sözleşmelerdir.
Bu sözleşmeler, uygulamada doğan yeni ihtiyaçlara cevap vermek için geliştirilmiştir.
Örnekler:
- Sulh sözleşmesi
- Tek satıcılık sözleşmesi
- Franchising sözleşmesi
- Factoring sözleşmesi
- Garanti sözleşmesi
- Satış için bırakma sözleşmesi
- Hakem sözleşmesi
Bu sözleşmelerin her biri, ekonomik hayatın dinamiklerine göre şekillenmiş olup, Borçlar Hukuku’nun gelişen yönünü temsil eder.
📚 Sonuç:
Borçlar Hukuku’nda tipik ve atipik sözleşmelerin ayrımı, hem tarafların borçlarını hem de uyuşmazlık halinde uygulanacak hükümleri belirlemede kritik öneme sahiptir.
Bu ayrım, sözleşme özgürlüğü ilkesinin sınırlarını anlamak bakımından da temel bir işlev görür.
BORÇLAR HUKUKU ÖZEL HÜKÜMLER GİRİŞ
BİRİNCİ BÖLÜM: DEVİR BORCU DOĞURAN SÖZLEŞMELER
İKİNCİ BÖLÜM: KULLANDIRMA AMACINI GÜDEN SÖZLEŞMELER
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM: İŞ GÖRME BORCU DOĞURAN SÖZLEŞMELER
DÖRDÜNCÜ BÖLÜM: SAKLAMA BORCU DOĞURAN SÖZLEŞMELER
BEŞİNCİ BÖLÜM: TEMİNAT BORCU DOĞURAN SÖZLEŞMELER
Avukat Gökhan Yağmur Kimdir?
Av. Gökhan Yağmur, İstanbul merkezli olarak faaliyet gösteren, ceza hukuku, aile hukuku, ticaret hukuku ve fikri mülkiyet hukuku alanlarında uzmanlaşmış bir avukattır. Uzun yıllara dayanan mesleki deneyimiyle birlikte yalnızca dava ve uyuşmazlıkların çözümünde değil, aynı zamanda önleyici hukuk danışmanlığı, sözleşme yönetimi ve şirketlere stratejik hukuki destek sunmaktadır.
Ceza yargılamaları, boşanma ve velayet davaları, ticari uyuşmazlıklar ve marka–patent süreçlerinde müvekkillerine etkin savunma ve çözüm odaklı yaklaşımıyla hizmet vermektedir. Ayrıca TÜRKPATENT, USPTO ve EUIPO nezdinde marka tescili ve fikri mülkiyet koruması konularında hem yerli hem de yabancı müvekkillere danışmanlık sağlamaktadır. – Turkey Brand Law
Kurucusu olduğu Hukuk Plus, HukukBankasi.net ve diğer dijital projeleriyle hukuk öğrencileri, stajyer avukatlar ve meslektaşlara yönelik özgün bir ekosistem geliştirmiştir. Bu sayede hukuk bilgisinin paylaşımı, güncel içtihatların takibi ve mesleki dayanışmanın güçlenmesine katkı sunmaktadır.
Av. Gökhan Yağmur, girişimci vizyonu ile yalnızca klasik avukatlık hizmeti sunmakla kalmayıp; marka yönetimi, e-ticaret hukuku, uluslararası şirket danışmanlığı ve dijital hukuk çözümleri alanlarında da fark yaratan çalışmalara imza atmaktadır.
Daha fazla bilgi için:
📌 www.gokhanyagmur.com
📌 www.gokhanyagmur.com.tr
📞 0542 157 06 34
Yolculuk Süresini Hesaplayın
Yakındaki yerler için seyahat süresini ve yol tariflerini görün
