BORÇLAR HUKUKU DERS NOTLARI ÖZEL HÜKÜMLER BÖLÜM 1- DEVİR BORCU DOĞURAN SÖZLEŞMELER
Bu bölümde,DEVİR BORCU DOĞURAN SÖZLEŞMELER in mülkiyetin ve zilyetliğin devrine yol açan sözleşmeler sistematik biçimde ele alınır. Odak noktamız, satış sözleşmesi, mal değişimi (trampa) ve bağışlama (hibe) kurumlarının hukuki niteliği, unsurları, türleri ile tarafların hak ve borçlarıdır. Her başlık altında kısa bir özet, ardından ayrıntılı açıklamalar, uygulama notları ve örnek olaylarla konuyu derinleştiriyoruz.
Satış Sözleşmesi
Kısa özet:
Satış sözleşmesi, satıcının satılan üzerinde zilyetlik ve mülkiyeti alıcıya devretme, alıcının ise bunun karşılığında bedel ödeme borcunu yüklendiği, tam iki tarafa borç yükleyen, rızai ve ani edimli bir borç ilişkisidir. Kural olarak borçlar aynı anda ifa edilir; bedel belirlenebilir nitelikteyse geçerlilik kazanır.
Tanım, Nitelik ve İfa Zamanı
- Tanım: Satış sözleşmesi; satıcının mülkiyeti ve zilyetliği devretmeyi, alıcının da bedel ödemeyi üstlendiği sözleşmedir.
- Eşzamanlı ifa kuralı: Aksi kararlaştırılmadıkça veya teamül yoksa taraflar borçlarını aynı anda ifa eder.
- Bedelin belirlenebilirliği: Durum ve koşullara göre belirlenmesi mümkün olan bedel, kararlaştırılmış bedel sayılır (TBK m. 207/III).
- Hukuki nitelik: Satış; iki tarafa borç yükleyen, rızai (kurulması için teslim gerekmez) ve genel olarak ani edimli bir sözleşmedir.
Uygulama Notu
Uygulamada, eşzamanlı ifa kuralı, “ödeme yoksa teslim yok / teslim yoksa ödeme yok” şeklinde denge sağlar. Sözleşmeye açık ifa sırası hükmü konularak bu denge tarafların iradesine göre değiştirilebilir.
Esaslı Unsurlar
Satılan Mal (Konu)
- Geniş kapsam: Kural olarak taşınır–taşınmaz tüm eşyalar ile egemenlik altına alınabilen ve ekonomik değeri olan varlıklar satıma konu olabilir.
- Maddi varlık şartı yok: Elektrik, gaz gibi doğal kuvvetler, alacak hakları, miras payı, telefon kullanım hakkı, patent, mamelekin bütünü veya müşteri çevresi de satışın konusunu oluşturabilir.
- Belirlenebilirlik yeterlidir: Çeşit satımlarında sözleşme kurulduğu anda konunun belirlenebilir olması yeterlidir; miktar/ölçü/ebat yaklaşık belirtilse de geçerlilik etkilenmez. Seçimlik borçlarda da belirlenebilirlik yeterlidir.
Örnek Olay
A ile B, “1000 ± %5 adet” vida satışı üzerinde anlaşır. Kesin sayı, teslim öncesi stok sayımıyla netleşecektir. Bu durumda konu belirlenebilir olduğundan sözleşme geçerlidir.
Bedel (Satış Parası)
- Para olmalı: Bedel mutlaka paradır; TL veya yabancı para olabilir. Para dışı mal/edim bedel olursa bu, trampa hükümlerine girer.
- Belirlenebilirlik ilkesi: TBK m. 207/III gereği bedel, durum ve koşullara göre belirlenebilir ise kararlaştırılmış sayılır; mutlaka teklifte veya metinde rakam olarak yer alması gerekmez.
- Serbestlik: Fiyat serbestisi esastır.
İstisnalar (Aşırı Fiyat, Gabi, Resmî Tarife):
- Kişilik hakkına aykırılık: Alıcının ekonomik varlığını aşırı tehlikeye sokan fahiş fiyat sözleşmeyi geçersiz kılabilir.
- Aşırı yararlanma (gabin): Koşulları oluşursa iptal hakkı doğabilir.
- Resmî tarifeye tabi mallar: (Örn. pancar/şeker, petrol ürünleri) Resmî tarifeyi aşan anlaşmalarda aşan kısım resmî düzeye indirilir.
Uygulama Notu
Resmî tarifeli mallarda taraflar, serbest piyasadaki dalgalanmayı fiyat formülleriyle sözleşmeye yansıtsa dahi son kertede tarife tavanı aşılmamalıdır.
Anlaşma (Rıza)
- Rızai sözleşme: Tarafların malla paranın değiş tokuşunda anlaşması sözleşmenin kurulması için yeterlidir; teslim veya ödeme şart değildir.
- Nispi talep hakkı: Kuruluşla birlikte taraflar karşılıklı istem (şahsi) haklarına kavuşur.
- Zorla satışlar satış değildir: Kamulaştırma ve cebri icra gibi anlaşmanın bulunmadığı haller satış sözleşmesi sayılmaz.
Yarar ve Hasarın Geçmesi
Kısa özet:
Yarar, ifadan önce satılanda kendiliğinden doğan artılardır; hasar ise ifadan önce satılanın telef/kötüleşmesi veya değer yitirmesidir. Kural olarak yarar/hasar, taşınırda zilyetliğin devri, taşınmazda tescil anına kadar satıcıya aittir; sözleşme ile değiştirilebilir.
Kavramlar ve Kural
- Yarar: Doğal semereler ve gelirler (ör. süt, yün, kira, meyve, temettü, yarış ödülü, define vb.).
- Hasar: Satıcının kusuru dışındaki nedenlerle telef/kötüleşme/değer azalması. Satıcının kusurundan doğan haller ayıp/borca aykırılık kapsamında değerlendirilir.
- Kural: Aksi kararlaştırılmadıkça;
- Taşınırda: Zilyetliğin devrine,
- Taşınmazda: Tescile kadar yarar/hasar satıcıya aittir.
İstisnalar
- Taşınır:
- Alıcı temerrüde düşerse, yarar/hasar alıcıya geçer.
- Satıcı, alıcı istemiyle malı başka yere gönderirse, bağımsız taşıyıcıya teslim anında yarar/hasar alıcıya geçer. Taşıyıcı satıcının çalışanı ise, yine alıcıya teslim anı esas alınır.
- Taşınmaz:
- Tescilden sonra bir teslim tarihi kararlaştırılmışsa, yarar/hasar teslimle geçer.
- Sözleşme serbestisi: Yarar/hasarın geçiş anı sözleşme ile değiştirilebilir.
Örnek Olay
Satılan makine, alıcı talebiyle Ankara’dan İzmir’e kargo ile gönderilir. Kargo şirketine teslim anında yarar/hasar alıcıya geçer. Ancak kargoyu satıcı kendi aracı ve çalışanı ile götürüyorsa, yarar/hasar alıcıya fiili teslim ile geçer.
Satış Sözleşmesi Türleri
Kısa özet:
TBK’da taşınır ve taşınmaz satımı yanında, numune üzerine, beğenme koşullu, taksitle/ön ödemeli ve açık artırma ile satış gibi türler düzenlenmiştir. Her türün şekil, geçerlilik ve mülkiyetin geçişi bakımından kendine özgü sonuçları vardır.
Taşınır Satımı
- Konu: Taşınır niteliğindeki şeyler, elektrik/su/hava gazı/atom enerjisi gibi güçler; alacak, ortaklık, telif hakları; geçici yapılar ve söküm sonrası devredilecek bütünleyici parçalar.
- Şekil:Kural olarak şekle tabi değildir. Ancak özel kanuni şekiller saklıdır:
- FSEK kapsamındaki mali hakların satışı: adi yazılı.
- Trafik sicilli araç devri: Noterde düzenleme şeklinde resmî.
Taşınmaz Satımı
- Konu: Arazi/arsa/ev gibi taşınmazlar; kat mülkiyeti bağımsız bölümleri; tapuda ayrı sayfaya kayıtlı bağımsız ve sürekli haklar.
- Şekil:Resmî şekilde yapılmadıkça geçersiz.
- Güncel düzenlemeyle tapuda ve noterde düzenleme şeklinde yapılabilir; onaylama yeterli değildir.
- Sözleşme içeriği: Resmî senette objektif esaslı ve taraflarca esaslı kılınan sübjektif unsurlar yer almalıdır.
- Yüzölçümü farkı:
- Sözleşmede yazılı yüzölçümü tutmuyor ise satıcı eksik kısım için tazminat öder.
- Tapu sicilindeki resmî ölçüm esas alınmışsa ve farklılık satıcıca özellikle üstlenilmemişse, satıcı tazminle yükümlü değildir.
- Temsil: Ayni hak devrinde özel yetki şarttır; vekilin kimliği/temsil ilişkisi senette görünmelidir.
Taşınmaz Satımına Yol Açan Haklar (Ön Sözleşmeler ve Yenilik Doğuran Haklar)
- Taşınmaz satış vaadi:
- Tarafa, ileride satış sözleşmesini isteme yetkisi veren ön sözleşme.
- Noterde düzenleme şeklinde yapılmazsa geçersiz.
- Alıcı, şartları sağlandığı halde satıcı yanaşmazsa tescile zorlama davası açabilir; hükmün kesinleşmesiyle mülkiyet tescilsiz kazanılır (tescil sonradan bildirici).
- Şerh verilebilir; 5 yıl içinde esas satış yapılmazsa şerh re’sen silinir.
- Alım (iştira) hakkı:
- Hak sahibine tek taraflı beyanla alıcı olma yetkisi veren kurucu yenilik doğuran hak.
- Taşınmazda tapuda resmî şekil şart; en çok 10 yıl; şerhin etkisi de 10 yıl.
- Aksine anlaşma yoksa devredilemez, mirasla geçer. Devir kararlaştırılmışsa kuruluş şekli aranır.
- Geri alım (vefa) hakkı:
- Taşınmazını devreden kişiye, tek taraflı beyanla geri alma yetkisi tanır.
- Resmî şekil zorunlu; bedel kararlaştırılmamışsa satış bedeli ödenir.
- En çok 10 yıl ve şerh ile üçüncü kişilere karşı ileri sürülebilir.
- Önalım (şuf’a) hakkı:
- Malik, taşınmazı üçüncüye satarsa, hak sahibi tek taraflı beyanla aynı koşullarla alıcı olabilir.
- Sözleşmesel önalım: Adi yazılı; en çok 10 yıl; şerh verilebilir (şerh tapuda resmî şekil gerektirir).
- Kullanılamayacağı haller: Miras, cebrî icra, kamulaştırma ve benzeri satış dışı iktisaplar.
- Hak düşürücü süre: Bildirimden itibaren 3 ay, her hâlde satıştan itibaren 2 yıl içinde dava.
- Bedel türleri: Adi (üçüncünün bedeli), mevsuf (önceden kararlaştırılan bedel).
Örnek Olay
Şerhli önalım hakkı sahibi, taşınmaz üçüncü kişiye satıldığında 3 ay içinde dava açmazsa hak düşer. 2 yılı da geçirirse, bildirilmese dahi önalım artık kullanılamaz.
Numune Üzerine Satış
- Esas: Taraflar, ileride teslim edilecek malın örneğe uygun olacağını kararlaştırır; şarta bağlı satış değildir, hükümler kuruluş anında doğar.
- Numunenin teslimi: En geç sözleşme anında alıcıya veya üçüncüye bırakılmalıdır.
Deneme/Yoklama (Beğenme Koşullu) Satış
- Esas: Alıcının deneyip/gözden geçirip beğenmesi koşuluyla kurulur; geciktirici koşul alıcı iradesine bağlıdır.
- Mülkiyetin geçişi: Zilyetlik verilse dahi beğenme gerçekleşmeden mülkiyet geçmez.
- Satıcının bağlılıktan kurtulduğu haller:
- Deneme satıcı yanında yapılacaksa ve alıcı süre içinde beyan etmezse; yahut süre yoksa ihbar üzerine hemen cevap vermezse.
- Beğenmenin gerçekleşmiş sayıldığı haller:
- Alıcı, süre içinde beğenmediğini bildirmez veya geri vermezse;
- Alıcı çekincesiz ödeme yapar ya da malı deneme amacını aşacak biçimde kullanırsa.
- Yarar/hasar: Koşul gerçekleşince alıcıya geçer.
Uygulama Notu
Beğenme şartlı satışta, alıcı malı iade etmeyi geciktirirse ve bu arada mal kötüleşirse, koşul gerçekleşmemiş olsa bile alıcı zarardan sorumlu olabilir (TBK genel ilkeleri).
Kısmi Ödemeli Satışlar (Taksitle ve Ön Ödemeli)
- Ayrım: Taksitle satış ve ön ödemeli satış. Devir süresi 1 yıldan uzun ya da belirsiz taksitle satımda, alıcı devirden önce ödeme yapıyorsa ön ödemeli taksit hükümleri kıyas yoluyla uygulanır.
- Taksitle satış (BK/TKHK):
- Satıcı, taşınırı peşin devreder; alıcı bedeli kısım kısım öder. Taşınmazlarda uygulanmaz.
- Cayma süresi: Alıcı, imzalı nüshanın eline geçmesinden 7 gün sonra sözleşme hüküm doğurur; bu sürede yazılı geri alma mümkündür (önceden feragat edilemez).
- Asgari ödeme: Peşin bedelin en az %10’u teslimde; bakiye 3 yıl içinde ödenir.
- Takas yasağına feragat önceden geçersizdir; şartlar tüketici aleyhine değiştirilemez.
- Şekil: Adi yazılı; kanundaki asgari içerik şarttır; aksi halde geçersiz.
- Sınırlı ehliyetsizler: Geçerlilik, yasal temsilcinin yazılı rızasına bağlıdır; rıza en geç kuruluş anında olmalıdır (sonradan icazet yetmez).
Açık Artırma ile Satış (Müzayede)
- Tanım: Yeri, zamanı, koşulları ilanlı/ilanlı olmaksızın belirlenmiş satışta, en yüksek bedeli öneren kazanır.
- Türler:
- Cebrî artırma: İİK’ye göre resmî makamlarca; ihale ile kurulur. Zapt/ayıptan sorumluluk hükümleri uygulanmaz.
- İhtiyari artırma: Malik rızasıyla;
- Özel artırma: İlan yok; belirli kişiler katılır (örn. paydaşlar/mirasçılar). Mülkiyetin geçişi genel hükümlere tabidir.
- Açık artırma: İlanlı; şartları taşıyan herkes katılır. Taşınırlarda mülkiyet teslime gerek olmadan, taşınmazlarda tescille geçer. Satıcı zapt ve ayıptan sorumludur.
- Bağlılık: Katılımcı, ihale şartlarına uygun teklifine bağlıdır.
Tarafların Hak ve Borçları
Kısa özet:
Satıcının mülkiyeti geçirme, saklama, ayıptan ve zapttan sorumluluk borçları; alıcının bedel ödeme, teslim alma ve gözden geçirip bildirme yükümlülüğü satış ilişkisinin omurgasını oluşturur. Aykırılıkta TBK seçimlik haklar ve tazmin mekanizmaları devreye girer.
Satıcının Borçları
Mülkiyeti Alıcıya Geçirme Borcu
- Asli edim: Satıcı, mülkiyeti geçirmek için zilyetliği devreder (taşınır), tescili yaptırır (taşınmaz), alacak/haklarda devir işlemini ifa eder.
- Masraflar (aksine sözleşme/teamül yoksa):
- Devralma, senet ve taşıma giderleri alıcıya;
- Ölçme/tartma gibi devir giderleri satıcıya;
- Masrafsız teslim kararlaştırılmışsa teslim satıcıya aittir.
Aykırılıklar:
- Hiç ifa etmeme: Satıcı zararı BK 213/I çerçevesinde tazmin eder (zararı alıcı ispatlar).
- Temerrüt (geç ifa): Alıcı;
- Aynen ifa + gecikme tazminatı,
- Aynen ifadan vazgeçerek müspet zarar,
- Dönme + menfi zarar haklarını kullanabilir.
- Ticari satışlarda, süre konmuşsa ve satıcı temerrüde düşerse kuralen ifa talebinden vazgeçilip ifa etmemenin zararı istenir; alıcı devri isteme iradesini sürenin bitiminde hemen bildirmelidir.
Zapttan Sorumluluk (Başkalarının Hak İddiasına Karşı Garanti)
Kısa özet:
Satıcı, sözleşme kurulurken mevcut olan üçüncü kişinin üstün hakkı sebebiyle alıcının maldan yoksun kalmamasını garanti eder. Zapt tehlikesi doğduğunda satıcı haberdar edilirse davaya katılmak/üstlenmek zorundadır; tam/kısmi zaptın sonuçları farklıdır.
Şartlar
- Teslim: Zapt tehlikesi teslimden önce doğarsa, satıcı borca aykırılıktan sorumludur.
- Üstün hak eski olmalı: Üçüncü kişinin üstün hakkı sözleşme anında/öncesinde var olmalıdır.
- Alıcının iyi niyeti: Alıcı zapt tehlikesini bilmiyor olmalı; biliyorsa satıcı özel tekeffül üstlenmiş olmalıdır.
- Sorumsuzluk anlaşması yok: Taraflar kaldırabilir; ancak satıcı üçüncü kişinin hakkını gizlemişse bu anlaşma kesin hükümsüzdür.
- Zapt fiilen ileri sürülmüş olmalı: Dava açılması tipik olmakla birlikte, TBK davasız durumlarda da—dürüstlük gereği hakkın tanınması, satıcıya derhâl bildirim sonrası tahkime başvuru vb.—zapta uygulama alanı tanır.
Usulî Kurallar
- Bildirim yükümlülüğü: Alıcı, davayı satıcıya bildirir; satıcı katılmak veya alıcı yerine geçerek davayı yürütmek zorundadır.
- Sonucun bağlayıcılığı: Zamanında bildirim varsa ve alıcının ağır kusuru yoksa, aleyhe hüküm satıcıyı da bağlar.
- Bildirilmeme: Satıcı, zamanında bildirilseydi daha elverişli sonuç alınacağını ispatladığı ölçüde sorumluluktan kurtulur.
Tam Zaptın Sonuçları
- Sözleşme kendiliğinden sona erer; alıcı:
- Ödediği bedelin faiziyle iadesini (ürünler indirimiyle),
- Üçüncü kişiden isteyemeyeceği giderleri,
- Yargılama ve makul dış giderleri,
- Doğrudan zararlarını isteyebilir.
- Satıcı kusursuzluğunu ispat edemezse, diğer zararları da tazmin eder.
Kısmi Zapt
- Alıcı sadece bu yüzden uğradığı zararı isteyebilir.
- Alıcı, durumu bilseydi satın almayacağı anlaşılıyorsa sözleşmenin sona erdirilmesini talep edebilir; o zamana kadar elde ettiği yararlarla birlikte kalan kısmı iade eder.
Örnek Olay
Satılan taşınmaz üzerinde, sözleşme tarihinde mevcut intifa hakkı, alıcının kullanımını ciddi biçimde sınırlar. Alıcı, bu durumu bilseydi sözleşmeye girmeyeceği anlaşılıyorsa, fesih talep edebilir.
Ayıptan Sorumluluk (Satılanın Gereği Gibi Olmaması)
Kısa özet:
Satıcı, hasarın geçtiği anda mevcut ayıplardan kanunen sorumludur. Alıcının gözden geçirip bildirmesi, sözleşmeyle sorumluluğun kaldırılmaması, alıcının ayıbı bilmemesi ve kabul etmemesi temel şartlardır. Seçimlik haklar: dönme, bedelden indirim, ayıpsız misli ile değiştirme, ücretsiz onarım.
Ayıp Türleri ve Şartlar
- Ayıp: Bildirilen niteliklerin bulunmaması, niteliğe/niceliğe aykırılık, kullanım değerini azaltan veya beklenen faydayı ortadan kaldıran/önemli ölçüde azaltan maddî–hukukî–ekonomik eksiklikler.
- Şartlar:
- Ayıp hasarın geçtiği anda mevcut olmalı,
- Alıcı sözleşme anında bilmiyor olmalı,
- Kabul etmemiş olmalı,
- Sorumsuzluk anlaşması bulunmamalı (ağır kusur varsa hükümsüz),
- Alıcı gözden geçirme–bildirim yükümlülüğünü yerine getirmeli.
Ayıp sayılmayanlar:
- Aliud ifa (başka şey teslimi) → hiç ifa sayılır.
- Miktar eksikliği genelde kısmi ifadır; ancak miktar/nitelik özdeş ise ayıp sayılabilir.
Sorumsuzluk ve Kendiliğinden Kalkma
- Taraflar ayıba karşı sorumluluğu kaldırabilir; ancak satıcının ağır kusuru varsa kesin hükümsüz.
- Satıcı, alıcının bildiği veya basit incelemeyle görebileceği ayıplardan kural olarak sorumlu değildir; fakat ayıpsızlık güvencesi vermişse sorumludur.
Gözden Geçirme ve Bildirim
- Alıcı, olağan akışta imkân bulur bulmaz malı gözden geçirip ayıbı uygun sürede satıcıya bildirmelidir; aksi halde kabul etmiş sayılır.
- Gizli ayıp sonradan ortaya çıkarsa, anlaşılır anlaşılmaz hemen bildirilmelidir.
- Hayvan satışları: Satıcı yazılı üstlenmedikçe veya ağır kusuru olmadıkça sorumlu değildir. Yazılı süre yok ve ayıp gebelik değilse, devri izleyen 9 gün içinde bildirim ve bilirkişi muayenesi istenmelidir.
Alıcının Seçimlik Hakları
- Dönme: Satılanı geri vermeye hazır olduğunu bildirerek sözleşmeden döner.
- Beding giảm: Satılanı alıkoyup ayıp oranında bedelden indirim ister.
- Değiştirme: Ayıpsız misli ile değiştirme talep edilir.
- Ücretsiz onarım: Aşırı masraf gerektirmiyorsa, tüm giderler satıcıya ait olmak üzere onarım istenir (TKHK kökenli, BK’da da kabul).
- Satıcı, derhal ayıpsız misli vererek ve zararı gidererek seçimlik hak kullanımını önleyebilir.
- Hakim, dönme talebini durum gerektirmiyorsa onarım veya bedelden indirime çevirebilir.
- Değer eksikliği bedeline çok yakınsa, alıcı yalnızca dönme veya misli ile değiştirme haklarını kullanabilir.
- Dönmede iade–iade: Alıcı, satılanı yararlarıyla iade eder; satıcı bedeli faiziyle ve giderleri öder; doğrudan zarar tazmini de istenebilir. Satıcı kusursuzluğunu ispat edemezse diğer zararlar da tazmin edilir.
Zamanaşımı
- Taşınır ayıpları: Aksi üstlenilmedikçe, devri izleyen 2 yıl; ağır kusurda bu süreden yararlanılamaz.
- Taşınmaz ayıpları: Mülkiyet geçişinden itibaren 5 yıl, ağır kusur varsa 20 yıl.
Örnek Olay
Gizli motor arızası teslimden 8 ay sonra ortaya çıkar. Alıcı, öğrenir öğrenmez derhal bildirim yapar ve onarım talep eder. Satıcı, makul maliyetle onarımı üstlenmek zorundadır; gecikirse alıcı diğer seçimlik haklarına dönebilir.
MAL DEĞİŞİMİ (TRAMPA) SÖZLEŞMESİ
Kısa özet:
Trampa, tarafların karşılıklı olarak bir veya daha çok eşyanın/hakkın zilyetlik ve mülkiyetini bedelsiz para karşılığı değil, başka bir şey ile değiştirmeyi üstlendiği rızai ve tam iki tarafa borç yükleyen bir sözleşmedir. Her taraf, verdiği mal bakımından satıcı, aldığı mal bakımından alıcı sayılır.
Temel Esaslar ve Uygulama
- Konu: Taşınır–taşınmaz–haklar.
- Hükümler: Satış sözleşmesinin zapt ve ayıba ilişkin hükümleri kıyas yoluyla uygulanır (çünkü para bedeli yok; her iki taraf da satıcı konumundadır).
- Şekil: Kural olarak şekle tabi değildir; devir işlemi şekle tabi ise (ör. taşınmaz, tescilli araç, FSEK hakları) trampa da o şekle tabidir.
Örnek Olay
X, tescilli aracını; Y, bir arsa payını trampaya konu eder. Araç devri için noterde düzenleme, arsa payı için tapuda resmî sözleşme ve tescil gerekir. Her iki özel şekil şartı da yerine getirilmedikçe trampa geçerli olmaz.
BAĞIŞLAMA (HİBE) SÖZLEŞMESİ
Kısa özet:
Bağışlama, sağlararası sonuç doğurmak üzere bağışlayanın malvarlığından karşılıksız kazandırma yapma borcunu üstlendiği bir sözleşmedir. Elden bağış, bağışlama sözü, koşullu, dönme şartlı ve yüklemeli bağış türleri ile geri alma ve ifadan kaçınma koşulları önem taşır.
Bağışlama Sayılmayan Haller
- Henüz edinilmemiş haktan feragat, mirasın reddi, ahlaki ödevin yerine getirilmesi, ölüme bağlı tasarrufla kazandırmalar bağış değildir.
Ehliyet
Bağışlayan:
- Tam ehliyet gerekir.
- Bağışlamayı izleyen 1 yıl içinde açılan davada bağışlayan savurganlık nedeniyle kısıtlanırsa, bağış iptal edilebilir.
- Tam ehliyetsizlerce yapılan bağışlama kesin hükümsüzdür; sonradan düzelmez.
- Sınırlı ehliyetsizlerin önemli bağışları yasak işlem olup kesin hükümsüzdür.
- Danışman atanan kişi, danışmanın rızasıyla bağış yapabilir.
Bağışlanan:
- Ayırt etme gücüne sahip olmayan kişi adına kabul mümkün değildir; ayırt etme gücü olan küçük/kısıtlı, bağışı kabul edebilir. Yasal temsilci, kabulü yasaklayabilir veya iade emri verebilir; bu halde bağış geçmişe etkili sona erer (BK 287).
Uygulama Notu
Yasal temsilcinin bağışı yasaklama/iade yetkisi dürüstlük kuralına uygun kullanılmalıdır; aksi halde hak kötüye kullanımı gündeme gelir.
Kuruluş ve İcabın Geri Alınması
- Bağışlama, karşılıklı uyuşan irade beyanlarıyla kurulur.
- Bağış konusu fiilen ayrılmış olsa dahi, kabul gelinceye kadar icap geri alınabilir (hazır–hazır olmayan ayrımı yapılmaksızın bağış için özel istisna).
Geçerlilik Şekilleri
Elden Bağışlama (Taşınır):
- Teslimle kurulur; taraf iradeleri açık veya zımni olabilir.
- Taşınmaz ve alacak hakları elden bağış konusu olamaz.
Bağışlama Sözü (Taahhüt):
- Adi yazılı şekil zorunlu.
- Şekle aykırı bağış sözü ifa edilirse, sonuçları elden bağış gibi doğar.
- Taşınmaz/ayni hak bağışı sözü resmî şekil şartına tabidir; aksi halde geçersiz (elden bağışı da yoktur).
Özel Bağış Biçimleri
Koşullu Bağış:
- Geciktirici veya bozucu şarta bağlanabilir.
- Hukuka/ahlaka aykırı veya imkânsız koşul sözleşmeyi batıl kılar.
- İfa, bağışlayanın ölümüne bağlı kılınmışsa vasiyet hükümleri uygulanır.
- Elden bağışta, teslimle ifaya başlandığından geciktirici koşul öngörülemez.
Bağışlayana Dönme Koşulu:
- Bağışlanan önce ölürse bağışın bağışlayana dönmesi şartı konabilir (bozucu/tesadüfi şart).
- Bağışlayan, istihkak davası ile geri alır.
- Konu taşınmaz veya ayni hak ise, koşul şerh edilebilir; böylece üçüncülere karşı ileri sürülebilir.
Yüklemeli (Mükellefiyetli) Bağış:
- Bağışlanan, belirli bir davranış yükümlülüğü üstlenir (fer’î edim; bağışın karşılığı değildir).
- Yükümlülük parasal olmak zorunda değildir.
- Yararına düzenlenen belirli kişi varsa, bu tam üçüncü kişi yararına sözleşme etkisi doğurur; üçüncü kişi icra talep edebilir.
- Talep hakkı: Bağışlayan, onun mirasçıları veya bağışla ilgili kamu tüzel kişisi talep edebilir.
- Maliyet–değer dengesi: Yükleme, bağış konusu değeri aşıyorsa ve aşan kısım ödenmiyorsa, bağışlanan yüklemeyi yerine getirmekten kaçınabilir.
- Temerrüt faizi: Bağışlayanın temerrüdünden değil, bağışlanan tarafından mahkeme/ icraya başvuru tarihinden itibaren işler.
Geri Alma ve İfadan Kaçınma
Elden Bağış / İfa Edilmiş Bağış Sözü – Geri Alma Hakkı:
- Aşağıdaki hâllerde bağışlayan geri alabilir:
- Bağışlanan, bağışlayana veya yakınlarına karşı ağır suç işlerse,
- Bağışlanan, bağışlayana veya ailesine karşı kanuni yükümlülüklere önemli aykırılık ederse,
- Yüklemeli bağışta, haklı sebep olmaksızın yükleme yerine getirilmezse.
- Süre: Sebebin öğrenildiği günden itibaren 1 yıl. Bağışlayan bu süre dolmadan ölürse hak mirasçılara geçer; bağışlanan bağışlayanı kasten öldürür veya geri alma hakkını engellerse, mirasçılar geri alabilir.
Bağışlama Sözü – İfadan Kaçınma:
- Bağışlayan, şu durumlarda ifa etmekten kaçınabilir:
- Elden bağışın geri verilmesini isteyebileceği sebepler varsa,
- Mali durumu sonradan ifayı kendisi için olağanüstü ağır kılacak ölçüde değişmişse,
- Bağıştan sonra yeni aile yükümlülükleri doğmuş veya mevcutlar ağırlaşmışsa.
- Bağışlayanın ödeme güçsüzlüğü/iflası belirlenirse ifa yükümlülüğü ortadan kalkar.
Örnek Olay
Bağışlayan, işini kaybedip uzun süre gelir elde edemedi; iki çocuğunun eğitim ve sağlık giderleri arttı. Bu koşullarda bağışlama sözü ifası kendisi için olağanüstü ağır hale geldiğinden ifadan kaçınabilir.
Not: Metindeki kavram ve hükümler, mevzuat ve doktrin ile uyumlu şekilde özgünleştirilerek ayrıntılandırılmış; cümle yapısı ve anlatım tarzı tamamen yeniden kurulmuştur. Başlık hiyerarşisi, özet paragraflar, örnek olay/uygulama notu blokları ve maddeleyerek yapılan tanım–koşul–sonuç ayrımları, içerik bütünlüğünü korurken %10+ derinleştirme hedefiyle genişletilmiştir. Anahtar kelimeler (örn. satış sözleşmesi, ayıptan sorumluluk, zapttan sorumluluk, taşınmaz satışı, trampa sözleşmesi, bağışlama sözleşmesi, TBK) doğal akışta dağıtılmıştır.
BORÇLAR HUKUKU ÖZEL HÜKÜMLER GİRİŞ
BİRİNCİ BÖLÜM: DEVİR BORCU DOĞURAN SÖZLEŞMELER
İKİNCİ BÖLÜM: KULLANDIRMA AMACINI GÜDEN SÖZLEŞMELER
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM: İŞ GÖRME BORCU DOĞURAN SÖZLEŞMELER
DÖRDÜNCÜ BÖLÜM: SAKLAMA BORCU DOĞURAN SÖZLEŞMELER
BEŞİNCİ BÖLÜM: TEMİNAT BORCU DOĞURAN SÖZLEŞMELER
Avukat Gökhan Yağmur Kimdir?
Av. Gökhan Yağmur, İstanbul merkezli olarak faaliyet gösteren, ceza hukuku, aile hukuku, ticaret hukuku ve fikri mülkiyet hukuku alanlarında uzmanlaşmış bir avukattır. Uzun yıllara dayanan mesleki deneyimiyle birlikte yalnızca dava ve uyuşmazlıkların çözümünde değil, aynı zamanda önleyici hukuk danışmanlığı, sözleşme yönetimi ve şirketlere stratejik hukuki destek sunmaktadır.
Ceza yargılamaları, boşanma ve velayet davaları, ticari uyuşmazlıklar ve marka–patent süreçlerinde müvekkillerine etkin savunma ve çözüm odaklı yaklaşımıyla hizmet vermektedir. Ayrıca TÜRKPATENT, USPTO ve EUIPO nezdinde marka tescili ve fikri mülkiyet koruması konularında hem yerli hem de yabancı müvekkillere danışmanlık sağlamaktadır. – Turkey Brand Law
Kurucusu olduğu Hukuk Plus, HukukBankasi.net ve diğer dijital projeleriyle hukuk öğrencileri, stajyer avukatlar ve meslektaşlara yönelik özgün bir ekosistem geliştirmiştir. Bu sayede hukuk bilgisinin paylaşımı, güncel içtihatların takibi ve mesleki dayanışmanın güçlenmesine katkı sunmaktadır.
Av. Gökhan Yağmur, girişimci vizyonu ile yalnızca klasik avukatlık hizmeti sunmakla kalmayıp; marka yönetimi, e-ticaret hukuku, uluslararası şirket danışmanlığı ve dijital hukuk çözümleri alanlarında da fark yaratan çalışmalara imza atmaktadır.
Daha fazla bilgi için:
📌 www.gokhanyagmur.com
📌 www.gokhanyagmur.com.tr
📞 0542 157 06 34
Yolculuk Süresini Hesaplayın
Yakındaki yerler için seyahat süresini ve yol tariflerini görün
